Η μέση εκπαίδευση των κοριτσιών στη Βέροια 1879-1912. Η πρώτη εγγεγραμμένη μαθήτρια το έτος 1899

Του Δ. Πυρινού: Η εκπαίδευση των κοριτσιών, ειδικά στη δευτεροβάθμια βαθμίδα, καθυστέρησε για μεγάλο χρονικό διάστημα σε σχέση με αυτήν των αγοριών, αντανάκλαση της κοινωνικής θέσης του γυναικείου φύλου έως τις αρχές του 20ου αιώνα. 

Για την πόλη της Βέροιας, η πρώτη εγγεγραμμένη μαθήτρια στη μέση εκπαίδευση (γυμνάσιο με τρεις τάξεις), εμφανίζεται το σχολικό έτος 1899-1900. Σύμφωνα με τα στοιχεία από το μαθητολόγιο, ήταν η Ελισάβετ Παναγιώτου, ετών 25, ορφανή από πατέρα, με καταγωγή από το χωριό Διαβατό Βέροιας. Μέχρι και το έτος 1904-05 ήταν η μοναδική γυναίκα που φοιτούσε στο «Ημιγυμνάσιο», ενώ από το επόμενο έτος ο αριθμός των μαθητριών αυξανόταν σταδιακά και πλησίασε το αντίστοιχο νούμερο των αγοριών. 

Στο πρώτο έτος μάλιστα, μετά την ένταξη της περιοχής στο ελληνικό κράτος, 1912-13, οι αριθμοί των δύο φύλων σχεδόν εξισώθηκαν και για την ακρίβεια, οι μαθήτριες ήταν δύο περισσότερες από τους μαθητές. Από την παράμετρο στη στήλη «επάγγελμα πατρός», παρατηρείται ότι η κοινωνική προέλευση των κοριτσιών ήταν από τα θεωρητικά για την εποχή, κατώτερα επαγγελματικά στρώματα. Ενδεικτικό το στατιστικό εύρημα ότι στο διάστημα 1879 έως 1912,  οι 37 από τις 90 εγγραφές των μαθητριών, (ποσοστό 47%), είχαν την ένδειξη «ορφανή» τουλάχιστον από πατέρα. (Την ίδια εποχή λειτουργούσε δημοτικό σχολείο θηλέων, το λεγόμενο «Μελέτειο Παρθεναγωγείο» για το οποίο δεν έχουν διασωθεί δημογραφικά στοιχεία).

Ωστόσο, ένας σημαντικός αριθμός κοριτσιών από την Βέροια επέλεγε, μετά την πρωτοβάθμια φοίτηση, σπουδές στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο Θεσσαλονίκης, (Αστική Σχολή Θηλέων Γυμνασιακού Τμήματος). Από τον γενικό έλεγχο της σχολής στα έτη 1899-00, 1903-04, 1907-08 και 1911-12, εμφανίζονται 44 εγγραφές  μαθητριών συνολικά από την πόλη της Βέροιας. Δηλαδή 11 περίπου εγγραφές τη χρονιά, όταν η φοίτηση των αγοριών στο Ημιγυμνάσιο Βέροιας ήταν 35 μαθητές κατά μέσο όρο. Η συνειδητοποίηση των γονέων της ανάγκης για την μόρφωση, την ανάπτυξη της προσωπικότητας των θυγατέρων τους και για την επαγγελματική τους αποκατάσταση, συνήθως ως δασκάλες σε νηπιαγωγεία και παρθεναγωγεία, οδηγούσε σε αυτή την επιλογή.

Την ίδια εποχή στο ελεύθερο μέχρι τότε ελληνικό κράτος, η φοίτηση των κοριτσιών στη μέση εκπαίδευση ήταν προνόμιο ελαχίστων και μόνο σε ιδιωτικά σχολεία. Το συνολικό ποσοστό των κοριτσιών στα δευτεροβάθμια ιδρύματα δεν ξεπερνούσε το 4,04% ενώ σε καμία επαρχία το 9% του συνόλου των μαθητών. Η περίπτωση της Βέροιας, συμβαδίζει με το γεγονός ότι εκείνη την εποχή, η πρόσβαση των ελληνίδων μαθητριών στις ελληνικές κοινότητες της οθωμανικής επικράτειας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ήταν σε ποσοστά ανώτερα απ’ ότι στα αντίστοιχα του ελεύθερου ελληνικού κράτους.

Δρ Δημήτριος Π. Πυρινός

Πρόεδρος ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Δ. Πυρινός, Η Εκπαίδευση στη Βέροια, Από την Κοινότητα στο Κράτος, Δημογραφία και Διοίκηση, 1889-1929, Διδακτορική διατριβή, Τμήμα Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, 2012.

Κ. Δαλακούρα, «Γενικά για τα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη Θεσσαλονίκη και το οργανωτικό πλαίσιο του Ανώτερου Παρθεναγωγείου Θεσσαλονίκης», στο Τα Ελληνικά Σχολεία στη Θεσσαλονίκη κατά το τελευταίο τέταρτο αιώνα της Τουρκοκρατίας, Α.Π.Θ., Κ.Ι.Θ., Θεσσαλονίκη 1994.

Α. Μηλίτση-Νίκα, Η μέση επαίδευση στη Μεσσηνία 1833-1910, Γ.Α.Κ. Ν. Μεσσηνίας, Καλαμάτα 2004.

Κ. Τσουκαλάς, Εξάρτηση και αναπαραγωγή. Ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών μηχανισμών στην Ελλάδα, Θεμέλιο, Αθήνα 1992.

Σ. Ζιώγου-Καραστεργίου, Η μέση εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα 1830-1893, Ι.Α.Ε.Ν., Αθήνα 1986.