Ταξιδιωτικό αφιέρωμα σε Βέροια και Νάουσα

Από το διαχρονικό άστρο της Βεργίνας έως το Βέρμιο, τα Πιέρια και τις απολήξεις του Λουδία και του Αλιάκμονα στον Θερμαϊκό. Η πολυπολιτισμική Βέροια, η υδροχαρής Νάουσα και ο πλούσιος κάμπος ανάγουν την Ημαθία σε έναν πλήρη ταξιδιωτικό προορισμό.

Στέκεσαι στην καρδιά της Μακεδονίας και μετράς θαύματα: τις εύφορες πεδιάδες του ροδάκινου, τους πλουμιστούς αμπελώνες του ξινόμαυρου, τους κατάφυτους ορεινούς όγκους του Βερμίου και των Πιέριων, τα άφθονα νερά που τρέχουν απ’ τα σπλάχνα τους, τον Αλιάκμονα και τον Λουδία να πλέκουν μαιάνδρους στο αέναο ταξίδι στον Θερμαϊκό.

Η Ημαθία αναδίδει μια αστείρευτη γλυκύτητα, έχει ομίχλες, απάτητα χιόνια και προστατευόμενους υδροβιότοπους. Εχει πολιτισμό, ιστορία, σπουδαία οινική παράδοση και μια γαστρονομική πραγματικότητα που εξελίσσεται συνεχώς. Μπαίνει στον χάρτη για τις off road διαδρομές της, τα θρησκευτικά της μνημεία, τα περιπατητικά μονοπάτια, την πιστή αναβίωση πανάρχαιων εθίμων, γιατί κρύβει στους κόλπους της αναρίθμητους αρχαιολογικούς θησαυρούς.

Πυρήνας όλων η περίλαμπρη Βεργίνα, η πρωτεύουσα του αρχαίου βασιλείου των Αιγών που δεν χρειάζεται συστάσεις. Το μέρος όπου βασίλεψε για 3,5 αιώνες η οικογένεια του Φιλίππου του Β’ και του Μεγάλου Αλεξάνδρου ακτινοβολεί τη σημασία της από τα σωθικά της υπόσκαφης Μεγάλης Τούμπας, 8 χλμ. νοτιοανατολικά της Βέροιας.

Το παραδεισένιο 60 στρ. πλατανόδασος του Αγίου Νικολάου Νάουσας. «Πρόλογος» στη μαγεία του Βερμίου (Φωτογραφία: Παναγιώτης Σαρρής)

Οι τέσσερις Βασιλικοί Τάφοι (ο ένας του Φιλίππου) και τα ανάκτορα, ανακαλύφθηκαν το 1977 από τον Μανόλη Ανδρόνικο, συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO και συνιστούν ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα του αιώνα. Στις παρυφές της άλλοτε μεγαλειώδους πολιτείας (προς τον Νότο), ξεδιπλώνονται για 10 χλμ. τα Στενά του Αλιάκμονα, μια απείρου κάλλους περιοχή μέγιστης οικολογικής αξίας, προστατευμένη από το Δίκτυο Natura.

Οι τεχνητές λίμνες Ασωμάτων και Σφηκιάς προλογίζουν το υδάτινο υπερθέαμα που στριμώχνεται ανάμεσα σε Βέρμιο και Πιέρια, και σηματοδοτούν δύο σύντομες διαδρομές που σε φέρνουν σε επαφή με μια χούφτα παραλίμνια χωριά (Σφηκιά, Ριζώματα, Δάσκιο) και τα μετέωρα μοναστικά κέντρα (Παναγία Σουμελά, Μονή Τιμίου Προδρόμου και Μονή Μουτσιάλης) που κρέμονται απ’ την κοίτη τους.

Στην αγκαλιά του Βερμίου

Στο χείλος του κάμπου τα 2.065 μ. του Βερμίου υψώνονται σαν γίγαντας πάνω απ’ το κεφάλι. Στα πιο γυμνά τους πεδία στρώνονται οι πίστες των δημοφιλέστερων χιονοδρομικών της Μακεδονίας. Το Σέλι, το πρώτο εν Ελλάδι χιονοδρομικό κέντρο -εν λειτουργία από το 1934, οπότε διοργανώθηκαν και οι πρώτοι πανελλήνιοι αγώνες σκι-, εμφανίζεται 1,5 χλμ. από τα τελευταία σπίτια του ομώνυμου οικισμού με τις πίστες του να ανάγονται από τα 1.530 έως τα 1.900 μ. υψόμετρο.

Βορειότερα, τα 3-5 Πηγάδια συστήνονται ως ένα από τα πιο πολυσύχναστα χιονοδρομικά της χώρας, με 10 πίστες όλων των βαθμών δυσκολίας, συνολικού μήκους 9 χλμ. Γύρω τους, στο κατά τα άλλα ήπιο βουνό με τις οξιές, τα έλατα, τις δρυς και τις καστανιές, τέσσερα ορειβατικά καταφύγια ανοίγουν τις πόρτες τους στους επισκέπτες, και ειδικά την άνοιξη, μαγνητίζουν τους φυσιολάτρες με ούτε ένα ούτε δύο, αλλά 70 χλμ. διανοιγμένων πεζοπορικών μονοπατιών.

Σαχνισιά και παγωμένα στον χρόνο καλντερίμια στην Κυριώτισσα. Η νοσταλγική ατμόσφαιρα είναι διάχυτη στη διατηρητέα γειτονιά της Βέροιας (Φωτογραφία: Παναγιώτης Σαρρής)

Aκολουθείς τον βόρειο άξονα, έχεις για συνοδοιπόρους σου τις κρεμασμένες ναουσαίικες κουβέρτες, τα βραβευμένα οινοποιεία, αγαπάς όλες τις πτυχές της «Ηρωικής Νάουσας». Η υδροχαρής, πανέμορφη πόλη είναι η μοναδική που φέρει τον παραπάνω τίτλο από το 1955 με βασιλικό διάταγμα, καθώς συνέβαλε τα μέγιστα στην ανεξαρτησία από τον τουρκικό ζυγό.

Και συνεχίζεις στα πεδινά. Η Εγνατία οδός κινείται παράλληλα με τον Αλιάκμονα, σε φέρνει σε επαφή με τα αγροτικά χωριά της Αλεξάνδρειας πριν καταλήξει στο Δέλτα του Λουδία, στο μοναδικό παραθαλάσσιο κομμάτι της Ημαθίας μέρος του Εθνικού Πάρκου «Δέλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκμονα». Ο ενιαίος χώρος των 388.000 στρεμμάτων με τους πλημμυρισμένους ορυζώνες, τις αβαθείς λιμνοθάλασσες και τις αμμονησίδες προσφέρει ένα απαράμιλλο θέαμα χάρη στα φοινικόπτερα που ξεχειμωνιάζουν εκεί, ενώ μέρος του όλου αποτελούν και οι πασσαλόπηκτες καλύβες των μυδοκαλλιεργητών που συμπληρώνουν το πληθωρικό μωσαϊκό εικόνων.

Βεργίνα & Μίεζα: Με τη λάμψη των Βασιλέων

Οι ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο της Βεργίνας έχουν φέρει στο φως μια έκταση 800 στρ. που περιλαμβάνει τα ανάκτορα, την αρχαία πόλη και τη νεκρόπολη με τους πολυάριθμους μακεδονικούς τάφους, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζουν αυτοί της Μεγάλης Τούμπας.

Το κόσμημα της Βέροιας, η ανέγγιχτη γειτονιά της Μπαρμπούτας. Στο βάθος αριστερά διακρίνεται η Εβραϊκή Συναγωγή (Φωτογραφία: Παναγιώτης Σαρρής)

Το νέο Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών θα ενσωματώσει το σύνολο του αρχαιολογικού χώρου και θα παρουσιάσει για πρώτη φορά σημαντικά ευρήματα. Μέχρι τότε, μοναδικός επισκέψιμος χώρος είναι η Μεγάλη Τούμπα με τους 4 Βασιλικούς τάφους και το μουσείο, στο οποίο ξεχωρίζουν η πανοπλία του Φιλίππου, το στεφάνι βελανιδιάς που φορούσε ο νεκρός και η χρυσή λάρνακα που περιείχε τα οστά του, διακοσμημένη με τον ήλιο της Βεργίνας .

Η αρχαία Μίεζα εντοπίζεται μεταξύ Κοπανού, Λευκαδίων και Νάουσας. Στη θέση του Ιερού των Νυμφών δημιουργήθηκε η Σχολή του Αριστοτέλους, όπου ο μέγας φιλόσοφος δίδασκε τους εκλεκτούς γόνους των Μακεδόνων ευγενών (συμπεριλαμβανομένου και του μικρού Αλέξανδρου). Το παρακείμενο αρχαίο θέατρο ήταν σε χρήση για πέντε αιώνες, ενώ ο Τάφος της Κρίσεως -ένας εκ των 4 μακεδονικών τάφων των Λευκαδίων-, είναι από τους μεγαλύτερους που έχουν έλθει ποτέ στο φως.

Βόλτες στην ιστορία της Βέροιας

Τα 2,5 χιλιάδες χρόνια ζωής της Βέροιας διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα της σύγχρονης πόλης. Εχουμε, λοιπόν, και λέμε: η «παραλία», η Μητροπόλεως, η πλατεία Ωρολογίου, ο Τριπόταμος, οι δυο διατηρητέες συνοικίες, τα βυζαντινά τείχη. Η κλασική βόλτα έχει ως αφετηρία το Βήμα του Αποστόλου Παύλου (το μέρος όπου το 50-51 μ.Χ. ο Απόστολος των Εθνών κήρυξε τον χριστιανισμό) και την πλατεία Ωρολογίου (ή Ρακτιβάν) με τα παλιά δικαστήρια. Κατεβαίνει τη Μητροπόλεως (επί του πεζοδρομίου διακρίνονται τμήματα της πλακόστρωτης ρωμαϊκής οδού) και φρενάρει στο μπαλκόνι της Βέροιας, στην πλατεία Ελιάς, με το Αρχαιολογικό Μουσείο. Πίσω από τα παλιά δικαστήρια ξεδιπλώνεται η εβραϊκή συνοικία της Μπαρμπούτας, ενώ τα νότια τείχη ορίζονται από το Βυζαντινό Μουσείο και τα λαβυρινθώδη «χριστιανικά» σοκάκια της Κυριώτισσας.

Λεπτομέρεια από τα ενδότερα του εξαιρετικού Αρχαιολογικού Μουσείου Βέροιας (Φωτογραφία: Παναγιώτης Σαρρής)

Καθ’ όλη την πορεία αυτό που κάνει εντύπωση είναι η πλειάδα των βυζαντινών και μεταβυζαντινών εκκλησιών. Από τις 72 που υπήρχαν κάποτε, απομένουν 48, οι τέσσερις είναι επισκέψιμες (οι υπόλοιπες ανοίγουν όποτε λειτουργούνται) και σημαντικότερες θεωρούνται η Παλαιά Μητρόπολη του 11ου αι. -ένας από τους μεγαλύτερους επισκοπικούς ναούς της Μακεδονίας που διαδραμάτισε και τζαμί- και ο ναός του Σωτήρα Χριστού, το κατάγραφο κόσμημα του 14ου αι. που φέρει την υπογραφή του αγιογράφου Γεωργίου Καλλιέργη.

Πολυπολιτισμικό ψηφιδωτό

Από τα οθωμανικά μνημεία ξεχωρίζουν το Μεντρεσέ Τζαμί (δίπλα στο Βήμα του Αποστόλου Παύλου), το Ορτά Τζαμί με τον εντυπωσιακό μιναρέ στην καρδιά της πόλης και τα δίδυμα λουτρά Τσις Χαμάμ. Οσο για την τειχοπερίκλειστη Μπαρμπούτα; Σημαντικότερος εκφραστής της είναι η Εβραϊκή Συναγωγή. Η τριγωνική γειτονιά με τα αναστηλωμένα αρχοντικά που στην πλειοψηφία τους φιλοξενούν πολιτιστικούς φορείς, έχει θέα στον Τριπόταμο και διευρύνθηκε ιδιαίτερα προς το τέλος του 15ου αι. με την άφιξη πολυάριθμων Εβραίων από την Ισπανία και την Πορτογαλία.

Κέντρο της θρησκευτικής τους ζωής, η επισκέψιμη από το 2002 Εβραϊκή Συναγωγή, η πιο παλιά στη Βόρεια Ελλάδα και μία από τις παλαιότερες στην Ευρώπη. Στη σημερινή της μορφή χτίστηκε το 1850 με αυτοκρατορικό φιρμάνι, σε κτίριο που προϋπήρχε στην ίδια θέση δίδαξε ο Απόστολος Παύλος, ενώ το 1943 αποτέλεσε τον τόπο αιχμαλωσίας των περισσοτέρων Εβραίων κατοίκων.

Το Βυζαντινό Μουσείο Βέροιας συγκεντρώνει σε τρεις ορόφους μια σπουδαία εκκλησιαστική συλλογή (Φωτογραφία: Παναγιώτης Σαρρής)

Η δε Κυριώτισσα απλώνεται γύρω από την ομώνυμη εκκλησία, και από το ‘90 ορίζει τα νυχτοπερπατήματα καθώς πολλά από τα αναπαλαιωμένα αρχοντικά της λειτουργούν ως καφετέριες και εστιατόρια. Γύρω απ’ τις οδούς Αγγέλων και Πατριάρχου Ιωακείμ συγκεντρώνονται οι πιο γοητευτικές γωνιές της και σε αυτές προστίθενται και τα καστρόπληκτα που στηρίζονται πάνω στα τείχη. Ο κύκλος κλείνει στον αναστηλωμένο αλευρόμυλο Μάρκου, στα ενδότερα του τριώροφου Βυζαντινού Μουσείου. Η συλλογή ψηφιδωτών δαπέδων, αποτοιχισμένων τοιχογραφιών και φορητών εικόνων -μεταξύ άλλων- επιβεβαιώνει την ακμή που γνώρισε η Βέροια τη συγκεκριμένη περίοδο και της χάρισε τον τίτλο «Μικρά Ιερουσαλήμ».

Από μουσεία, πάντως, άλλο τίποτα η ημαθιώτικη πρωτεύουσα (Βλαχογιάννειο, Λαογραφικό κ.ά.), ενώ δεν τα πάει και άσχημα ως προορισμός θρησκευτικού τουρισμού. Σημαντικά προσκυνήματα εκτός πόλης αποτελούν η Παναγία Σουμελά, ενώ πασίγνωστη είναι και η «Σκήτη της Βέροιας», η Μονή Τιμίου Προδρόμου.

Το Μουσείο του Ολγάνου και της Μέδουσας

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Βέροιας εγκαινιάστηκε το 1960 και από το 2009 μας υποδέχεται ανακαινισμένο, κερδίζοντας τις εντυπώσεις.

Στην είσοδό του ξεχωρίζει η υπερφυσική μαρμάρινη κεφαλή της Μέδουσας, το αποτροπαϊκό σύμβολο που δέσποζε στη βόρεια πύλη των τειχών της πόλης.

Το ισόγειο αφιερώνεται στην αρχαία Βέροια και προτάσσει ως σημαντικότερα εκθέματα την προτομή του ποτάμιου θεού Ολγάνου και τη μαρμάρινη στήλη των ελληνιστικών χρόνων με τον «Γυμνασιαρχικό Νόμο» (τους κανόνες λειτουργίας του αρχαίου Γυμνασίου).

Η συνοικία Αλώνια με τον ιστορικό πλάτανο, πίσω από τον Πύργο του Ρολογιού (Φωτογραφία: Παναγιώτης Σαρρής)

Στον πάνω όροφο παρουσιάζονται ευρήματα από ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή του νομού από τη νεολιθική εποχή μέχρι τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους (Λεωφ. Ανοίξεως, τηλ.: 23310 24972).

Νάουσα: Ταξίδι στην Αράπιτσα στον κόρφο του Βερμίου

Η Νάουσα ξετυλίγεται 20 χλμ. βόρεια της Βέροιας παρέα με τα 7.000 στρέμματα της αμπελουργικής ζώνης του ξινόμαυρου που εδώ και εκατοντάδες χρόνια χαρίζουν το βαθυκόκκινο νέκταρ της Ημαθίας. Είκοσι οινοποιεία την περιβάλλουν (τα περισσότερα επισκέψιμα), τα οποία συνεχίζουν την παράδοση και διαφυλάττουν την αρωματική γηγενή ΠΟΠ ποικιλία.

Η Νάουσα διατρέχεται από την υδάτινη φλέβα της Αράπιτσας, τα κρύα και ορμητικά νερά της οποίας αποτέλεσαν την κινητήριο δύναμη της βιομηχανίας στα τέλη του 19ου αιώνα. Τα φουγάρα των παλιών εργοστασίων κλωστοϋφαντουργίας καταδεικνύουν τα χρόνια της ακμής, οπότε της δόθηκε και ο τίτλος «Μάντσεστερ των Βαλκανίων».

Από τα πιο γνωστά θεωρούνται η ΕΡΙΑ και η Βέτλανς -και τα δύο με έτος ίδρυσης το 1907-, που αρχικά κατασκεύαζαν μάλλινο ύφασμα για τις ανάγκες του στρατού και στα τέλη του '60 παρήγαγαν τις φημισμένες ναουσαίικες κουβέρτες. Πλέον, η ΕΡΙΑ στεγάζει κινηματογράφο, η δε Βέτλανς τη Δημοτική Βιβλιοθήκη, τα εικαστικά εργαστήρια του δήμου και αίθουσες εκδηλώσεων. Το μοναδικό εν λειτουργία εργοστάσιο είναι του Βαρβαρέσου, ενώ η πρώην νηματουργία Λόγγου-Τουρπάλη στεγάζει το Πανεπιστημιακό Τμήμα Διοίκησης-Τεχνολογίας.

Το Μνημείο Θυσίας των γγυναικών μνημονεύει το Ολοκαύτωμα της Νάουσας και σηματοδοτεί το μονοπάτι για τους καταρράκτες της Αράπιτσας (Φωτογραφία: Παναγιώτης Σαρρής)

Εορταστική περίοδος γαρ, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να το γιορτάσεις στη Νάουσα παρά με ένα ποτήρι κρασί; Στις 11-13 Δεκεμβρίου ο πολυχώρος Βέτλανς υποδέχεται τους οινόφιλους στην εκδήλωση «Νάουσα, Η Πόλη του Οίνου» για ένα τριήμερο αφιερωμένο στην κουλτούρα του ξινόμαυρου με τη συμμετοχή όλων των οινοποιών. Εκείνη την περίοδο τελούνται και οι φωτιές των Χριστουγέννων (το έθιμο Καρτσιούνος ή Καρτσούνος) που ανάβουν χωριστά, σε κάθε γειτονιά.

Βήματα αιώνων

Η αρχή των περιπάτων γίνεται στον υδροτροχό του Αγίου Γεωργίου. Στην άκρη του διαμορφώνεται η ναουσαίικη «παραλία»: το Δημοτικό Πάρκο με τις στοιχισμένες καφετέριες και την άπλετη θέα στον κάμπο. Η επιβεβλημένη βόλτα περνάει και από τις όχθες της Αράπιτσας, όπου συναντάς ουκ ολίγους ορμητικούς καταρράκτες και το Μνημείο Θυσίας των Γυναικών. Τα δε στενά της «παλιάς Νάουσας» είναι πιο συγκεχυμένα απ’ ό,τι στη Βέροια, παρ’ όλα αυτά εντοπίζονται στα Αλώνια, πίσω απ’ το Δημαρχείο και τον Πύργο του Ρολογιού, στη γειτονιά Πουλιάνα και στα Μπατάνια.

Αν τώρα υπάρχουν απορίες σχετικά με το παρελθόν, ανατρέχεις στα ενδότερα του Ιστορικού-Λαογραφικού Μουσείου (πίσω απ’ την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου), αλλά και στο Μουσείο Οίνου και Αμπέλου που στεγάζεται στο ισόγειο του πρώτου οργανωμένου οινοποιείου του Γιάννη Μπουτάρη (με έτος ιδρύσεως το 1908).

Μεγάλη υπόθεση για την περιοχή το αποκριάτικο αρχαίο δρώμενο «Γενίτσαροι και Μπούλες». Ο πρώην σησαμόμυλος Μάκη στεγάζει τον ομώνυμο όμιλο-θιασώτη της παράδοσης που τελείται την πρώτη Κυριακή της Αποκριάς. Για τέσσερις ημέρες, οι «γαμπροί και οι νύφες» της Νάουσας, φορώντας το χαρακτηριστικό «πρόσωπο» και τις βαριές ασημοστολισμένες στολές τους, χορεύουν ακούραστοι ακολουθώντας την αρχέγονη ιεροτελεστία.

Βόρεια της πόλης, το άλσος του Αγίου Νικολάου είναι το δημοφιλές πλατανόδασος με τα τρεχούμενα νερά, τις αθλητικές εγκαταστάσεις, τις εγκαταστάσεις εστίασης και τις διαδρομές περιπάτου. Από εδώ πηγάζει η Αράπιτσα, από εδώ αν θες βουλιάζεις και στην αγκαλιά του Βερμίου.

Οι κοντινές, τέλος, εκδρομές περνούν και από το λιθόχτιστο Αρκοχώρι με τα ταβερνεία, το Γιαννακοχώρι με το φαράγγι της Κράστας και τα δύο αναρριχητικά πεδία ή τα επισκέψιμα οινοποιεία του απέραντου αμπελώνα. Επιπροσθέτως, στη θέση Ισβόρια εντοπίζεται ο αρχαιολογικός χώρος της Μίεζας με το αρχαίο θέατρο και τη Σχολή του Αριστοτέλους (προσβάσιμα απ’ το χωριό Κοπανός), ενώ ελάχιστα χιλιόμετρα βορειότερα βρίσκονται οι διάσπαρτοι (τέσσερις) Μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων που διασώζουν εντυπωσιακά δείγματα αρχαίας ζωγραφικής.

Πηγή: ethnos.gr - Ηλέκτρα Φατούρου
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Σαρρής

Κάντε LIKE στη σελίδα του InVeria.gr και...  μείνετε ενημερωμένοι για όλα!

InVeria.gr