Ημερίδα με τίτλο «Βυζαντινά πνευματικά και πολιτιστικά πρότυπα στο Σλαβικό κόσμο» στη Βέροια

Το Σάββατο 6 Ιουνίου το πρωί πραγματοποιήθηκε στο Παύλειο Πολιτιστικό Κέντρο Βέροιας , στο πλαίσιο των ΚΑ΄ Παυλείων, η καθιερωμένη ημερίδα ιερέων της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας  με τίτλο «Βυζαντινά πνευματικά και πολιτιστικά πρότυπα στο Σλαβικό κόσμο».

Στο θέμα  της ημερίδας εισήγαγε τους συνέδρους ο Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος αρχιμ. Δημήτριος Μπακλαγής  και στη συνέχεια απηύθυνε χαιρετισμό ο σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Βεροίας κ. Παντελεήμων.

Ακολούθησαν οι ομιλίες των εισηγητών: 1) Αντώνιος Αιμίλιος Ταχιάος: «Η μετά την βυζαντινή αυτιοκρατορία επιβίωση των παραδόσεώ της στους Σλαβικούς λαούς», 2) Srdan Pirivatric: «Η αγία Θεομήτωρ Ευεργέτιδα της Studenica - ένα βυζαντινό πολιτιστικό πρότυπο στη Σερβία ατα τέλη του 12ου αιώνα», 3) Cyril Pavlikianov : «Τα αυτοκρατορικά χρυσόβουλα και τα έγγραφα των Τσάρων της Βουλγαρίας - οι μετουσιώσεις του βυζαντινού πρωτότυπου», 4)Αγγελική Δεληκάρη - Olga Loseva: «Πρόσληψη και μετασχηματισμός βυζαντινών προτύπων στη Ρωσία: Η περίπτωση των αγιολογικών κειμένων περί Boris και  Gleb στην εξέλιξη της πολιτικής (δυναστικής) ιδεολογίας», 5) Dieter Stern (αναγνώστηκε λόγω απουσίας): «Οι δύο σλαβικές παραλλαγές του βίου της Αγίας Ευπραξίας», 6) Πανανός - Φίλιππος Σοφούλης: «Βυζαντινά χρονικά και οι νοτιοσλαβικές μεταφράσεις», 7) Σοφία Κοτζαμπάση: «Πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ Βυζαντίου και σλαβικών λαών στην Παλαιολόγεια εποχή», 8) Συμεών Πασχαλίδη (αναγνώστηκε): «Ο λόγος του Μιχαήλ Βαλσαμώνος στους Μάρτυρες Αντώνιο, Ιωάννη και Ευστάθιο ¨τους Ρώσους¨ Ένα πρότυπο της βυζαντινής αγιολογικής παράδοσης στον σλαβικό κόσμο»

Η εισαγωγική ομιλία του αρχιμ. Δημητρίου Μπακλαγή

Σας καλωσορίζουμε στην σημερινή επιστημονική ημερίδα, η οποία εντάσσεται στα πλαίσια των 21ων Παυλείων και διοργανώνεται από την Ιερά Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας σε συνεργασία με το Κέντρο Μελέτης Πολιτιστικής Κληρονομιάς Κυρίλλου και Μεθοδίου, με θέμα: «Βυζαντινά πνευματικά και πολιτιστικά πρότυπα στον σλαβικό κόσμο».

Κατά τον Καθηγητή Μπαμπινιώτη, πρότυπο σημαίνει κάτι που χρησιμεύει ως υπόδειγμα προς δημιουργία άλλων (και τα οποία  αποτελούν αντίγραφά του) ή, μεταφορικά, το ιδανικό παράδειγμα προς μίμηση.

Σε κάθε εποχή από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, υπήρχαν,  υπάρχουν και θα υπάρχουν πρότυπα. Κάποια μοντέλα δηλαδή σύγκρισης ή μίμησης. Κάποια υποδείγματα ζωής.

Αν ανατρέξουμε στην Μυκηναϊκή εποχή, όπως αυτή αποτυπώνεται στα Ομηρικά έπη, ως πρότυπο προβάλλονταν οι ήρωες, αυτοί που ξεχώριζαν για την ανδρεία τους στην μάχη και για την αρετή τους κατά την περίοδο της ειρήνης.

Στην Κλασική Ελλάδα του «Χρυσού αιώνα» αναγνωρίζουμε ότι ως πρότυπο θεωρείται ο «καλός καγαθός» πολίτης. Ο πολίτης ο οποίος συμμετέχει ενεργά στα κοινά και έχει καλλιεργημένο πνεύμα.

Στους Ελληνιστικούς χρόνους προβάλλεται ο μορφωμένος άνθρωπος, ο οποίος εμφορείται από κοινωνική ευαισθησία.

Ενώ στην Μεσαιωνική Δύση γεννιέται ο στείρος ουμανισμός του ατόμου, η επίδραση του χριστιανισμού στην Βυζαντινή περίοδο προβάλλει την θεανθρώπινη αξία του προσώπου.

Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η σκλαβιά του ελληνικού γένους διαμορφώνει το πρότυπο του αδούλωτου φιλόπατρι αγωνιστή.

Σε αντίθεση με τα παραπάνω υψηλά πρότυπα, ο σύγχρονος νεοέλληνας βομβαρδίζεται από τα μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας με πρότυπα στα οποία κυριαρχεί το χυδαίο και το επιφανειακό, που θέλουν να αποπροσανατολίσουν, να καταργήσουν τις ηθικές αξίες και να εξευτελίσουν την έννοια άνθρωπος.

Κόντρα στις ευδαιμονιστικές αντιλήψεις που κυριαρχούν, και που μας έχουν οδηγήσει στην οικονομική και κυρίως την πνευματική κρίση που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, η Ορθόδοξη Εκκλησία προέβαλε ανέκαθεν και προβάλει τον Θεάνθρωπο Χριστό ως πρότυπο ζωής και το ασκητικό βίωμα ως τρόπο ζωής.

Επιπροσθέτως με το απόλυτο αυτό πρότυπο ζωής, τον Ιησού Χριστό, η Εκκλησία από τα πρώτα χρόνια της ύπαρξής της, προβάλει στα πιστά της μέλη τους Αγίους της, ανθρώπους, δηλαδή, οι οποίοι κατόρθωσαν να γίνουν μιμητές του Χριστού και να εφαρμόσουν στην ζωή τους τον ευαγγελικό νόμο.

Ο Απόστολος Πέτρος διερωτάται «τίς ὁ κακώσων ὑμᾶς, ἐὰν τοῦ ἀγαθοῦ μιμηταὶ γένησθε;» (Α Πε 3,13) Ποιός μπορεί να κάνει κακό, ποιός μπορεί να βλάψει τους πιστούς όταν μιμούνται το καλό; Αλλά και ο μέγας Παύλος, ο ιδρυτής της τοπικής μας εκκλησίας, προτρέπει τους χριστιανούς «Γίνεσθε οὖν μιμηταὶ τοῦ Θεοῦ» (Εφ 5,1) και ως παράδειγμα φέρει τον εαυτό του λέγοντας «Μιμηταί μου γίνεσθε, καθὼς κἀγὼ Χριστοῦ» (Α Κορ 11,1). Η μίμηση που προτείνει ο Απ. Παύλος δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένες πράξεις, αλλά εκφράζει την γενικότερη πολιτεία του πιστού. Καλούνται δηλαδή οι πιστοί να γίνουν μιμητές του Θεού, προσαρμόζοντας τη ζωή τους στις επιταγές του Θεού, όπως αποκαλύφθηκαν στο πρόσωπο του Χριστού. Καλούνται να γίνουν «μιμηταὶ τῶν διὰ πίστεως καὶ μακροθυμίας κληρονομούντων τὰς ἐπ

αγγελίας» (Εβρ 6,12). Ούτως ειπείν, να έχουν ως πρότυπα τους Αγίους.

Μιμητές της βιωτής και της ιεραποστολικής δράσης του Αποστόλου των Εθνών αποτελούν και οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος και οι μαθητές τους, με κορυφαίο τον Άγιο Κλήμη Αρχιεπίσκοπο Αχρίδος του οποίου η χαριτόβρυτη Κάρα θησαυρίζεται στην Ιερά μας Μητρόπολη.

Αυτοί μη φειδόμενοι κόπων και παρά τις δυσκολίες και αντιξοότητες που συνάντησαν κατόρθωσαν με την πίστη και την ακλόνητη θέλησή τους να μεταλαμπαδεύσουν το φώς του Χριστού στους Σλάβους, προβάλλοντάς τους τον Ιησού Χριστό ως το κατεξοχήν και κορυφαίο πρότυπο στην ζωή τους.

Την πολύπλευρη επίδραση της εμφύτευσης των Βυζαντινών προτύπων στο σλαβικό κόσμο θα προσπαθήσει να εξετάσει η παρούσα ημερίδα.Παρακαλώ πολύ τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας κ. Παντελεήμονα να χαιρετίσει την Ημερίδα

Ο χαιρετισμός του Μητροπολίτου Βεροίας κ. Παντελεήμονος

Μεταξύ τῶν ἱερῶν λειψάνων τά ὁποῖα ἔχει τήν τιμή καί τήν εὐλογία νά φυλάσσει ἡ Ἱερά Μητρόπολή μας συγκαταριθμεῖται καί ἡ χαριτόβρυτη κάρα τοῦ μαθητοῦ τῶν ἁγίων αὐταδέλφων καί ἰσαποστόλων Κυρίλλου καί Μεθοδίου τῶν Θεσσαλονικέων, ἁγίου Κλήμεντος, ἀρχιεπισκόπου Ἀχρίδος.

Ἡ παρουσία τοῦ ἱεροῦ αὐτοῦ λειψάνου σέ συνδυασμό μέ τήν παρουσία σλαβικῶν φύλων στήν εὐρύτερη περιοχή καί τή γειτνίαση τῆς Ἠμαθίας μέ τόν γεωγραφικό χῶρο στόν ὁποῖο εἶχαν αὐτά ἐγκατασταθεῖ καί ἀπό τόν ὁποῖο εἶχαν προοδευτικά ἐπεκταθεῖ, καταλαμβάνοντας ἐπαρχίες τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας, δημιούργησαν  προοδευτικά ἕναν σύνδεσμο τῆς πόλεως καί τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας μέ τούς σλαβικούς λαούς.

Ὁ σύνδεσμος αὐτός ἔγινε ἰσχυρότερος στούς τελευταίους αἰῶνες τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας, καθώς οἱ μεταξύ τους ἐπαφές ἦταν πιό συχνές καί πιό στενές καί ἀπέκτησαν ἕναν ἔντονο πνευματικό καί πολιτισμικό χαρακτήρα.

Ὁ σύνδεσμος ὀφείλεται στή θέση τῆς Βέροιας τήν ἐποχή αὐτή, καθώς ἡ πόλη συνδέεται μέ στενούς δεσμούς τόσο μέ τή γειτονική της Θεσσαλονίκη ὅσο καί μέ τήν πρωτεύουσα τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας, τήν Κωνσταντινούπολη. Στήν πόλη τῆς Βεροίας κατοικοῦν καί δραστηριοποιοῦνται μέλη διακεκριμένων οἰκογενειῶν τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί τῆς Θεσσαλονίκης, ἐνῶ ἄλλοι ἔχουν κτήματα στήν περιοχή της. Αὐτή τήν ἐποχή ἀνιδρύονται στή Βέροια ναοί πού ἁγιογραφοῦνται ἀπό ἄριστους τεχνίτες τῆς Μακεδονικῆς σχολῆς, ὅπως ὁ περίφημος ναός τοῦ Χριστοῦ, πού ἁγιογραφεῖται ἀπό τόν Γεώργιο Καλλιέργη τό 1315, ὁ ὁποῖος αὐτοχαρακτηρίζεται «πάσης Θετταλίας», δηλαδή Μακεδονίας, «ἄριστος ζωγράφος», καί ἀνήκει στόν κύκλο τῶν μεγάλων ζωγράφων τῆς πρώιμης παλαιολόγειας περιόδου.

Αὐτό τό πολιτιστικό καί πνευματικό περιβάλλον πού ὑπάρχει στή Βέροια καί εἶναι ὅμοιο μέ αὐτό τῆς Θεσσαλονίκης ἤ τῆς Κωνσταντινουπόλεως εἶναι πού ἐντυπωσιάζει τούς σλαβικούς λαούς καί ἐπιθυμοῦν νά τό μιμηθοῦν.

Καθοριστικός γιά τόν πνευματικό ρόλο τῆς Βεροίας αὐτή τήν ἐποχή εἶναι καί ὁ ἄμεσος σύνδεσμός της μέ τήν ἡγετική μορφή τοῦ Ἡσυχασμοῦ, τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, ὁ ὁποῖος ὡς γνωστόν ἀσκήτευσε γιά κάποια χρόνια μαζί μέ τούς ἀδελφούς του στή Σκήτη Βεροίας, ἐνῶ σέ μονή πού βρισκόταν στήν πόλη τῆς Βεροίας μόνασαν οἱ ἀδελφές του μέχρι τήν κοίμησή τους.

Ὁ Ἡσυχασμός, τοῦ ὁποίου ὑπεραμύνθηκε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἔναντι τοῦ Βαρλαάμ τοῦ Καλαβροῦ καί τοῦ καταγομένου πιθανόν ἀπό τήν περιοχή τῆς Βεροίας Γρηγορίου Ἀκινδύνου, διαδόθηκε ταχύτατα στόν σλαβικό κόσμο καί παρέμεινε ὁ ἀρραγής σύνδεσμός του μέ τό Βυζάντιο καί τόν Ἑλληνισμό καί μετά τήν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως.

Παρέμεινε ἀρραγής σύνδεσμος ἀνάμεσα στή Βέροια καί τόν σλαβικό κόσμο, ἀφοῦ δέν ἦταν λίγοι ἐκεῖνοι οἱ Βεροιεῖς πού μετέφεραν τήν ἑλληνική παιδεία καί τήν Ὀρθόδοξη πίστη στούς αἰῶνες πού ἀκολούθησαν στούς σλαβικούς λαούς, ἀλλά καί δέν ἦταν λίγοι ἐκεῖνοι πού ἦρθαν ἀπό τίς χῶρες τῶν σλαβικῶν λαῶν στή Βέροια γιά νά θαυμάσουν τούς θησαυρούς τῆς βυζαντινῆς παραδόσεως, νά ἐπισκεφθοῦν τό ἀσκητήριο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καί νά προσκυνήσουν τήν κάρα τοῦ ἁγ. Κλήμεντος, ἀρχιεπισκόπου Ἀχρίδος, ἀλλά καί τά ἄλλα ἱερά λείψανα τῶν κοινῶν μας ἁγίων, πού εὐλαβοῦνται πολύ, ὅπως ἀποδεικνύουν τά κείμενα τῶν Ρώσων κυρίως προσκυνητῶν πού ἐπισκέφθηκαν τήν Κωνσταντινούπολη κατά τόν 14ο καί 15ο αἰῶνα.

Γι᾽ αὐτό καί μέ μεγάλη χαρά φιλοξενοῦμε σήμερα στό πλαίσιο τῶν ΚΑ´ Παυλείων, τῶν ἐκδηλώσεων πρός τιμήν τοῦ ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν καί ἱδρυτοῦ τῆς τοπικῆς μας Ἐκκλησίας, τή δεύτερη Ἡμερίδα πού ὀργανώνει ἡ Ἱερά Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας μέ πρωτοβουλία μέ τοῦ ὁμοτίμου καθηγητοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καί διαπρεποῦς Σλαβολόγου κ. Ἀντωνίου-Αἰμιλίου Ταχιάου καί σέ συνεργασία μέ τό Κέντρο μελέτης πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς Κυρίλλου καί Μεθοδίου ὑπό τό γενικό θέμα: «Βυζαντινά πνευματικά καί πολιτιστικά πρότυπα στόν σλαβικό κόσμο».

Καλωσορίζω στήν πόλη μας καί τήν Ἱερά Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης καί Καμπανίας τούς ἐκλεκτούς εἰσηγητές τῆς Ἡμερίδος μας, ἀπό τήν Ἑλλάδα καί τό ἐξωτερικό, καί ἰδιαιτέρως ὅσους ἐπισκέπτονται γιά πρώτη φορά τήν πόλη μας, σᾶς εὐχαριστῶ ὅλους γιά τήν συμμετοχή σας καί τή συμβολή σας στήν Ἡμερίδα, καί ἰδιαιτέρως τόν καθηγητή κ. Ταχιάο γιά τή εὐθύνη τῆς ἐπιστημονικῆς ὀργανώσεως τῆς Ἡμερίδος πού ἐπωμίσθηκε καί εὔχομαι καλή ἐπιτυχία στίς ἐργασίες της.