«ΕΑΛΩ Η ΠΟΛΙΣ»: Η μεγαλύτερη εθνική μας απώλεια

Της Ιωάννας Δουκίδου*

«29 Μαϊου του 1453... Εάλω η Πόλις από τον Μωάμεθ τον Β’». Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος έμελλε να είναι ο τραγικός τελευταίος Βυζαντινός Αυτοκράτορας, που αντιστάθηκε σθεναρά έναντι των επιδρομών και επιθέσεων των Οθωμανών, όμως ήταν πλέον αργά. Υπερπληθείς ορδές Τούρκων κυρίευσαν την Πόλη και επέφεραν το τέλος μιας εποχής, το τέλος μιας Αυτοκρατορίας, το τέλος της εθνικής μας υπερηφάνειας. Η άλωση της Πόλης είναι η μεγαλύτερη εθνική μας απώλεια... 

Οι Αυτοκράτορες του Βυζαντίου, ο Ιουστινιανός, ο Θεοδόσιος, οι Παλαιολόγοι, οι Κομνηνοί, ήταν τόσοι πολλοί, με παρόμοια μεταξύ τους ονόματα, που μου ήταν δύσκολο να τους ενθυμηθώ με κάθε λεπτομέρεια. Μέχρι που έπιασα στα χέρια μου το ιστορικό μυθιστόρημα του Γιώργου Λεονάρδου, «Οι Παλαιολόγοι». Διαβάζοντάς το, με συνεπήρε. Στο μυαλό μου διαλευκάνθηκαν πρόσωπα, καταστάσεις. Ιστορικά στοιχεία διανθισμένα με φανταστικές ιστορίες και πρόσωπα. Όμως, τόσο αληθοφανείς περιγραφές, με μεγάλα νοήματα, δυστυχώς διαχρονικά.

Είναι τόσα πολλά αυτά που έχουμε να πούμε για αυτήν την «Αποφράδα ημέρα». Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία περιέχει τόσα πολλά ιστορικά στοιχεία και λεπτομέρειες, συγχωρείστε με που θα περιοριστώ σε ένα μικρό κομμάτι της, που μου έκανε εντύπωση, με βάση το ανωτέρω αναφερόμενο μυθιστόρημα. 

Ο συγγραφέας περιγράφει το πώς οι Τούρκοι πραγματοποιούσαν την επέκταση της Αυτοκρατορίας τους με εκτοπισμούς, εξισλαμισμούς, αλλά και διπλωματικές μεθόδους: 

«Όσο οι Οθωμανοί εκτόπιζαν τους Έλληνες χριστιανούς από τις εστίες τους, τους επέτρεπαν να πάρουν μαζί τους στην εξορία τα λείψανα των αγίων τους. Με μια λιτή κίνησή τους, ξερίζωναν από τα εδάφη που κατακτούσαν οτιδήποτε θύμιζε τους προηγούμενους κατοίκους τους και το ρωμαϊκό παρελθόν τους.

Εμείς, από την πλευρά μας, όπως είχαμε πια συνηθίσει, το ρίξαμε και αυτή τη φορά στη μοιρολατρία, παρηγορώντας ο ένας τον άλλο με κουβέντες του αιθέρα, όπως «ήταν θέλημα Θεού», «όταν ο Ύψιστος το θελήσει, θα μας τα δώσει πίσω..» και άλλα παρόμοια.

... Αποδίδαμε τα πάντα στο Θεό και στην καλή ή κακή του διάθεση, για να μας ‘’ευεργετήσει’’ ή να μας ‘’τιμωρήσει’’ και έτσι κοιμόμασταν ήρεμοι και ανενόχλητοι από τύψεις.»

Όσο οι Τούρκοι ενωμένοι οργανώνονταν και κατακτούσαν εδάφη στη Μικρά Ασία και προήλαζαν προς τη Βασιλεύουσα, οι αυτοκράτορές μας «αλληλοσκοτώνονταν». Ναι μεν προέβαιναν σε πολιτικές ενέργειες και συμμαχίες με άλλα κράτη μέσω διπλωματικών μεθόδων, ακόμη και γάμων με ξένους βασιλείς. Όμως, οι Αυτοκράτορες, αντί της αποτελεσματικότερης ενασχόλησης με τα σημαντικά θέματα της Αυτοκρατορίας μας, προτιμούσαν να επιζητούν συνεχώς την εύνοια του εκάστοτε Πατριάρχη, οι δε ιερείς μπλέκονταν στα πολιτικά θέματα της Αυτοκρατορίας. Στο εσωτερικό της Πόλης, πατέρας δολοφονούσε τον αδερφό ή τον υιό, και αντιστρόφως ο υιός τον πατέρα ή τον παππού στο βωμό του θρόνου, οι συνωμοσίες και οι εμφύλιες διαμάχες έδιναν και έπαιρναν. Πολιτικά δεν ήμασταν ενωμένοι. Η εικόνα που κυριαρχούσε ήταν Αυτοκράτορες υποδουλωμένοι στα πάθη τους, τυφλωμένοι από το μίσος και τη ζήλεια, που -μέχρι και εσκεμμένα- υποβάθμιζαν και μείωναν τις ενισχύσεις μας σε στρατό και ναυτιλία, στο όνομα αέναων προσωπικών διαμαχών. Έτσι, όσο περνούσαν τα χρόνια, κέρδιζαν έδαφος και ηθικό οι Τούρκοι. 

Η αλήθεια βέβαια είναι πως οι Τούρκοι ήταν πιο οργανωμένοι, είχαν ηγέτες με εθνικιστικό φρόνημα και επεκτατικά σχέδια. Οι περισσότεροι Βυζαντινοί μας Αυτοκράτορες ήταν ξένης καταγωγής. Η απώλεια της Πόλης είναι αποτέλεσμα συμπεριφορών, ρόλων, πολιτικών τακτικών και συγκυριών επί μια μακρά πορεία ετών και όχι ενός μεμονωμένου γεγονότος.

Έτσι, σαν Αυτοκρατορία, παραδοθήκαμε στη μοιρολατρία και στα πάθη μας, δεν προτάξαμε τη λογική και το κοινό συμφέρον. Οι δε Τούρκοι, βλέποντάς μας να αλληλοτρωγόμαστε, προχωρούσαν ανενόχλητοι. Τα κατάφεραν. Μπαίνοντας στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού, μας επέφεραν καίριο πλήγμα. Πήραν τη Βασιλεύουσα, ένα κόσμημα πραγματικό, και στη συνέχεια, πέρα από τις σφαγές και τις λεηλασίες, γκρέμισαν καθετί χριστιανικό, αποξήλωσαν καθετί ελληνικό, ανεγείροντας τζαμιά και μουσουλμανικά κτίσματα, διατηρώντας τα μέχρι και σήμερα. 

Δυστυχώς, τέτοιες συμπεριφορές σαν των αυτοκρατόρων μας είναι επίκαιρες και συμβαίνουν σε όλες τις «Αυτοκρατορίες» ανά τον κόσμο. 

Ιστορικά δε νομίζω πως έχουμε παραδειγματιστεί σε αυτό το κομμάτι. Τι εννοώ; Από τη μαύρη σελίδα του Εμφυλίου Πολέμου, μέχρι και σήμερα, οι πολιτικοί μας δεν είναι πάντα ενωμένοι και διατεθειμένοι να βρουν μια κοινή και συμφέρουσα για το έθνος μας λύση. Ο καθένας προτάσσει διαφορετική πολιτική από τον αντίπαλό του, με βασικό στόχο να μείνει πιστός στις γραμμές του κόμματός του, αναλώμενος σε προσωπικές και πολιτικές επιθέσεις.

Πρέπει να παίρνουμε μαθήματα από την Ιστορία, η οποία δικαιώνει πρόσωπα και αποδεικνύει αλήθειες.

Βαρυά η ιστορική μνήμη και η μελαγχολία, ιδίως όταν επισκέπτεσαι την Πόλη μας. Ίσως να με κατέχει ρομαντισμός, ίσως αισιοδοξία, ίσως μoιρολατρία. Πάντοτε όμως στο μυαλό μου, τέτοια ημέρα, τριγυρίζουν αυτά τα λόγια: 

«Πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας θά ‘ναι...»

* Η Ιωάννα Δουκίδου, είναι δικηγόρος στη Βέροια