Μέρα που θα γραφτεί στην Ιστορία η 12η Νοεμβρίου 2014

H 12η Νοεμβρίου 2014 θα είναι μια μέρα που θα γραφτεί στην ιστορία. Είναι η μέρα που -αν όλα πάνε κατ’ ευχήν- θα ανακαλύψουμε σημαντικά στοιχεία για την απαρχή της δημιουργίας της Γης -και κατά συνέπεια της ύπαρξης μας. Η ανθρωπότητα θα πατήσει πόδι σ’ έναν κομήτη και θ’ αγγίξει τον πηλό απ’ τον οποίο φτιάχτηκε. Ο εν λόγω κομήτης είναι μια, εξαιρετικά ασύμμετρη, μαύρη πέτρα, και το χέρι που θα της απλώσουμε θα ‘ναι αυτό του διαστημόπλοιου της Ροζέτας.

Βέβαια, δεν θα γίνουν όλ’ αυτά μέσα σε μια μέρα (όσο μακρυά κι αν κάνει την 12η Νοεμβρίου η αγωνία μας) όπως κι οι επαναστάσεις δεν γίνονται σε μια μέρα. Είναι όμως ένα δόκιμο ορόσημο, με τον συμβολισμό ορόσημου μιας επανάστασης. Κι όπως κάθε επανάσταση, έτσι κι αυτή που έρχεται με τη Ροζέτα είναι από χρόνια στα σκαριά και θα μας πάρει καιρό να αξιολογήσουμε τα επιτεύγματα της.

Τι θα συμβεί τέλος πάντων στις 12 Νοεμβρίου που να αξίζει τέτοιας προσοχής και γιατί να νοιαστούμε; Το τι και το γιατί θα φανούν αν πάρουμε -με λίγη υπομονή- τα πράματα με τη σειρά τους.

Λίγη ιστορία

Πριν 10 χρόνια εκτοξεύθηκε από το κοσμοδρόμιο της Κουρού στην Νότια Αμερική ένα μικρό διαστημόπλοιο, ‘όσο ένα μεγαλούτσικο ΙΧ. Προορισμός ένας κομήτης, καταμεσής του Ηλιακού συστήματος. Το διαστημόπλοιο ήταν το νέο τέκνο της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Εταιρείας (ESA), για 11 και πλέον χρόνια στα σκαριά και με κάποιες ατυχίες και καθυστερήσεις.

Σαν περήφανος γονιός, η ΕSA βάφτισε το σκαρί Ροζέτα, ένα όνομα που εκφράζει τις προσδοκίες της ESA και τον σκοπό ύπαρξης του διαστημοπλοίου.

Το όνομα έρχεται από την στήλη της Ροζέτας, μια πέτρινη στήλη της ελληνιστικής περιόδου, με δίγλωσση επιγραφή (μεταξύ των οποίων Ιερογλυφικά της Αρχαίας Αιγύπτου και Αρχαιοελληνικά) που επέτρεψε με μιάς την αποκωδικοποίηση των Ιερογλυφικών και την αποκρυπτογράφηση του πανάρχαιου αυτού πολιτισμού.

Στο ραντεβού της με τον κομήτη, η Ροζέτα υπόσχεται πως θα μας αποκαλύψει τον -για την ώρα άγνωστο- κώδικα του μακρινού μας παρελθόντος, των απαρχών του Ηλιακού Συστήματος.

Στο μακρύ της ταξίδι, η Ροζέτα έκανε 5 φορές τον γύρο του Ήλιου περνώντας μια φορά κοντά απ τη Γη, μετά απ’ τον Άρη και πάλι απ’ τη Γη, και μια φορά ακόμα, για να πάρει μια σμπρωξιά κάθε φορά να διευκολυνθεί στον δρόμο της για τον κομήτη (όπως συνηθίζεται με τέτοιες αποστολές).

Το καλοκαίρι του 2008 η Ροζέτα έπεσε σε προγραμματισμένη νάρκη για να κρατήσει “δυνάμεις” (το πολύτιμο της «καύσιμο» μιας και η ηλιακή ενέργεια είναι σπάνια κι ακριβή πέρα απ την τροχιά του Άρη). Όταν ήρθε η ώρα να ξυπνήσει (μόλις τον περασμένο Γενάρη), η ESA κάλεσε τα παιδιά όλου του κόσμου να της στείλουν τα εγερτήρια μηνύματα σε βίντεο. Σε δημόσια ψηφοφορία στο διαδίκτυο, τρία ελληνικά σχολεία κέρδισαν το πρώτο και τρίτο βραβείο ανάμεσα σε 218 συμμετοχές!

Η Ροζέτα ξύπνησε και ετοιμάστηκε για την πολυαναμενώμενη συνάντηση με τον κομήτη!

Τι είναι οι κομήτες

Στις παρυφές του Ηλιακού Συστήματος, πέρα από την τροχιά του Ποσειδώνα και του Πλούτωνα, σε απόσταση κάπου 40 φορές την απόσταση της Γης από τον Ήλιο, υπάρχει μια ζώνη γεμάτη από ακανόνιστου σχήματος βράχια σε τροχιά γύρω απ τον Ήλιο.

Είναι κρύα -παγωμένα- και εξαιρετικά πορώδη. Σε σχήμα μοιάζουν πιο πολύ μια πατάτα -ακανόνιστη, απ’ αυτές που θα βγάζατε απ’ τον μπαχτσέ σας κι όχι τις διαλεγμένες του σούπερ μάρκετ. Σε σύσταση μοιάζουν με μια λασπωμένη χιονόμπαλα που απλά μαζέψατε χωρίς να την πατικώσετε: στεγνό, αφράτο χιόνι ανακατεμένο με στάχτη, αλλά με πολλές πολλές εσωτερικές κουφάλες. Φανταστείτε καλύτερα, ένα φυσικό σφουγγάρι, αλλά σκληρό, παγωμένο και σκούρο. Το μέγεθος του είναι μερικά χιλιόμετρα  -όσο η έκταση μιας επαρχιακής πόλης, η το ύψος ενός ψηλού βουνού. Μέγεθος αμελητέο μπροστά στα μεγέθη των πλανητών.

Κάπως έτσι είναι οι κομήτες, τα μπάζα της οικοδομής του Ηλιακού Συστήματος.

Γιατί είναι σημαντικοί οι κομήτες

Ο Ήλιος μας γεννήθηκε στην καρδιά ενός νέφους αερίου και σκόνης. Τα υπολείμματα καταλάγιασαν σ’ έναν δίσκο που περιστρέφονταν γύρω απ’ τον Ήλιο. Αυτό το γνωρίζουμε γιατί βλέπουμε άλλα νεαρά πλανητικά συστήματα στον Γαλαξία.

Ουσίες σαν το νερό, το διοξείδιο του άνθρακα, την αμμωνία εξαχνώθηκαν στις περιοχές του δίσκου πιο κοντά στον Ήλιο που ήταν θερμές. Οι πιο μακρινές περιοχές διατήρησαν τέτοιες ουσίες παγωμένες.

Η συνέχεια της γέννησης των πλανητών, θα αποτελούσε το ιδανικό σκηνικό ταινίας καταστροφής:

Στις συγκρουόμενες διαδρομές τους, πολλοί κόκκοι σκόνης κολλούν με άλλους -και πιο εύκολα μάλιστα αν τύχαινε να είναι παγωμένοι. Μπαλίτσες σε μέγεθος στραγαλιού που δημιουργήθηκαν έτσι είναι κλεισμένες σε αρχέγονους μετεωρίτες, πολύτιμα φυλαχτά, τεκμήρια κι ενθύμια της γέννησης των πλανητών. Δώρα εξ’ ουρανού όταν κάποιος μετεωρίτης πέφτει στη γη!

Με τον καιρό, οι μπαλίτσες σκόνης και πάγου μεγαλώνουν μέχρι που φτάνουν να γίνουν βράχια μεγέθους δεκάδων χιλιομέτρων. Τόσο μεγάλα βράχια παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους και καθαρίζουν – κυριολεκτικά- την περιοχή, μιας και ή θα τραβήξουν με τη βαρύτητα τους μικρότερα “πετραδάκια” ή θα τα εξφεντονίσουν σε μακρινές τροχιές. Μετά από μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια συγκρούσεις και συγκέντρωσης κόκκων σκόνης, τα πρώην βράχια έχουν καταλήξει να γίνουν βρέφη-πλανήτες. Και μέχρι που να πεις δέκα -άντε εκατό- εκατομμύρια χρόνια, σου σερβίρεται μια αχνιστή Γη! Δεν παίρνει πολύ παραπάνω χρόνο ένας χωμάτινος πλανητικός πυρήνας σαν τη Γη να μαζέψει παγωμένα αέρια και να φτάσει το μέγεθος ενός πλανήτη γίγαντα -αρκεί να βρίσκεται αρκετά μακριά απ τον Ήλιο, εκεί που κάνει ψωφόκρυο.

Αυτό είναι μέσες άκρες το σενάριο δημιουργίας των πλανητών μας, αν και οι λεπτομέρειες μας διαφεύγουν.

Μακριά απ την δράση, στις κρύες γωνιές του δίσκου, κάπου μεταξύ στραγαλιού και βράχου, έχουν δημιουργηθεί πλήθος κομήτες. Κάποιοι θα συμβάλουν στη δημιουργία των μεγάλων πλανητών. Όταν όλοι οι πλανήτες έχουν φτάσει τις σημερινές τους διαστάσεις κι ο κουρνιαχτός της δημιουργίας έχει καταλαγιάσει, αμέτρητοι κομήτες έχουν παραμείνει στα αζήτητα -από πλευράς οικοδόμησης πλανητών. Εκατομμύρια κατοικοεδρεύουν στην επονομαζόμενη “ζώνη Κάουπερ” 30-50 φορές πιο μακριά απ’ ότι η Γη απ’ τον Ήλιο, ενώ πολύ-πολύ περισσότεροι βρίσκονται σε μια σφαιρική περιοχή 1000 φορές ακόμη πιο μακρυά, γνωστή σαν “νέφος του Όορτ”.

[Ενδιαφέρον παραλειπόμενο πως οι δύο πατρίδες των κομητών έχουν ονόματα Ολλανδών Αστρονόμων του πρώτου μισού του προηγούμενου αιώνα -ταιριαστή αναφορά σ' ένα λαό ταξιδευτών-εξερευνητών.]

Όχι μόνον δεν έχουν υποστεί οι κομήτες περαιτέρω διεργασίες-αλλοιώσεις, αλλά έχουν παραμείνει κι ασυμπίεστοι λόγω του μικρού τους μεγέθους. Είναι συνεπώς ατόφια κομμάτια του πρωτόγονου υλικού.

Σαν κανείς θέλει να μάθει “από πού κρατάει η σκούφια του” πρέπει να ρωτήσει έναν κομήτη!

Ρωτώντας τους κομήτες.

Δεν γνωρίζουμε πολλά για τους κομήτες. Κάθε τόσο εμφανίζεται κάποιος στον ουρανό. Παλιά ήταν πηγή μεγάλης αναστάτωσης κι ανησυχίας. Πρώιμοι πολιτισμοί  τους θεωρούσαν κακό οιωνό. Την τελευταία φορά που πέρασε ο κομήτης του Χάλεϊ (1986) βγήκαμε στους δρόμους(!) για το ουράνιο θέαμα – λίγο σα να ‘ταν Ανάσταση. Οι πιο πρόσφατοι κομήτες περνούν απαρατήρητοι απ όλους μας στις εξαιρετικά φωτορυπασμένες πόλεις μας. Θά ‘χετε όμως σίγουρα ακουστά πως οι κομήτες έχουν κόμη. Για την ακρίβεια δύο κόμες. Είναι τα αέρινα και σκονισμένα τους “μαλλιά” που ανεμίζουν στον Ηλιακό άνεμο.

Θα θέλαμε να ρωτήσουμε τους κομήτες πώς δημιουργήθηκε ο πλανήτης μας, όπως κι αυτοί της γειτονίας μας. Τι συνθήκες επικρατούσαν, ποιά ήταν τα υλικά, η συνταγή,  πώς βρέθηκε το νερό στη Γη, τι κάνει πλανήτες να έχουν μαγνητικό πεδίο. Τόσες, μα τόσες ερωτήσεις!

Κομήτες έχουν παρατηρηθεί από κάποια απόσταση από ειδικές αποστολές της Αμερικάνικης Διαστημικής Εταιρείας (NASA) και της Ευρωπαϊκής (ΕSA). Οι περισσότερες μέχρι τώρα αποστολές αρκέστηκαν στο να φωτογραφήσουν κομήτες από απόσταση. Η αποστολή Stardust της NASA έφερε πίσω στη γη λίγη σκόνη από την ουρά ενός κομήτη. Η δε αποστολή Deep Impact, εξαπέλυσε ένα σκάφος στην επιφάνεια ενός κομήτη ενώ ένα άλλο διαστημόπλοιο φωτογράφιζε και ανέλυε τη σκόνη που σήκωσε η σύγκρουση.

Ποτέ, μα ποτέ πριν δεν τόλμησε διαστημόπλοιο να αγγίξει κομήτη!

Tο παπάκι

Ο κομήτης που έτυχε της Ροζέτας είναι ένα βραχάκι που μοιάζει να φτιάχτηκε όταν δύο στρογγυλωπές λασπωμένες χιονόμαλλες κόλλησαν μεταξύ τους. Όταν η Ροζέτα πλησίασε αρκετά κοντά και έβγαλε φωτογραφίες αν-φας και προφίλ, κάποιοι αναγνώρισαν στο σχήμα του ένα παπάκι – τα πλαστικά κίτρινα παπάκια για όσους παίζουν στην μπανιέρα. Και τ’ όνομα έμεινε, “παπάκι”. Και καλύτερα, καθότι το επίσημο όνομα του κομήτη είναι ένα στεγνό νούμερο ακολουθούμενο από 2 Ρώσικα ονόματα (αυτών που τον ανακάλυψαν) που στραμπουλήγουν τη γλώσσα των μη Ρωσομαθών” 67P/Churyumov-Gerasimenko.

Καθώς η Ροζέτα πλησίαζε κι εξοικειωνόμασταν με τα χαρακτηριστικά του κομήτη, αρχίσαμε να αναγνωρίζουμε τις ιδιαιτερότητες του (ακριβώς όπως μαθαίνουμε τις ιδιαιτερότητες ενός φίλου όταν αυτός παύει να είναι απλά κάποιος απ’ το πλήθος) κι είδαμε πως είναι ξεχωριστός. Π.χ. είναι πολύ μαύρος -κατράμι. Είναι κάπου 4 χιλιόμετρα στο μάκρος, 2 στο πλάτος κι είναι εξαιρετικά ελαφρύς. Ένα ζάρι σμιλεμένο από βότσαλο θα ζύγιζε κάπου 3 γραμμάρια. Θα χρειαζόταν 3 ζάρια κομμένα απ’ τα παγάκια στην κατάψυξη σας να παλαντζάρουν το ένα ζάρι βότσαλου, και 8 ζάρια υλικό αυτού του κομήτη! Αν έπεφτε στη μπανιέρα σας, θα επέπλεε σαν … παπάκι ! Για κάθε μέρα που περνάει στη γη, ο ήλιος ανατέλλει 2 φορές στον κομήτη παπάκι. Είναι τόσο μαύρος που δεν αντιφέγγει στη λάμψη του Ήλιου για τη Ροζέτα.

Η Ροζέτα, απο τον Αύγουστο έχει από κοντά τον κομήτη. Τον περιεργάζεται από απόσταση αναπνοής. Έχει φωτογραφίσει εξονυχιστικά την επιφάνεια του, έχει μετρήσει το νερό που εξαχνώνεται καθώς ο κομήτης πλησιάζει τον Ήλιο. Έχει πλησιάσει τόσο κοντά που τον οσφρίστηκε! Η αφόρητη μπόχα κλούβιου αυγού αναμειγμένη με αυτήν κοπριάς μπορεί να μην ακούγεται ελκυστική, όμως ήδη έχει προδώσει τη σύσταση του κομήτη.

Όλ’ αυτά και τα ακόμη πιο πολύτιμα στοιχεία που θα συλλέξει η Ροζέτα μέχρι του χρόνου τον Αύγουστο που ο κομήτης -κι η Ροζέτα κατά πόδι- φτάσουν στο περιήλιο και η εξάχνωση νερού και των βρωμερών πτητικών ουσιών θα κάνουν τον κομήτη να μοιάζει χύτρα ατμού,  θα “ξαναγράψουν” την ιστορία της δημιουργίας του Ηλιακού Συστήματος. Ωστόσο δεν είναι αυτή ολόκληρη η ιστορία.

Η Φίλαι

Η Ροζέτα κουβαλάει στη πλάτη της ένα μικρό σκάφος προσεδάφισης (ίσα με το πλυντήριο σας) το οποίο θα αφήσει να πέσει στην επιφάνεια του κομήτη το πρωί στις 12 Νοεμβρίου. Κι αυτό είναι το καινούργιο, ρηξικέλευθο και σημαντικό. Η Φίλαι (που έχει το όνομα ενός μικρού νησιού στον Νείλο – επίσης σημαντικό στην αποκρυπτογράφηση των Ιερογλυφικών) θα πάρει 7 ώρες να πέσει απο ένα υψόμετρο όσο 2 φορές το ύψος μιας αεροπορικής πτήσης. Θα φτάσει στο έδαφος αργά, σαν το φύλλο που άφησε το δέντρο έξω απ το παράθυρο σας – λόγω της χαμηλής βαρύτητας του κομήτη – και σαν ακουμπήσει, θα γαντζωθεί μην τυχόν και η ελαφριά της αναπήδηση την απογειώσει στέλνοντας την στον αγύριστο! Τότε θα αγγίξει το έδαφος το πιο αρχέγονο, γεμάτο με τα μυστήρια της ιστορίας της πιο βαθιάς, της πιο σημαντικής. Με τα 10 όργανα μέτρησης και πειράματα που κρύβει μέσα της, η Φίλαι θα ανασκάψει, θα μετρήσει, θα αναλύσει και θα μας κεράσει γνώση και σοφία.

Φαντάσου, στο τέλος θα ξέρεις από πού κρατάς!

Πηγή: www.phiofx.org