Τα Ρουγκάτσια στα Λευκάδια της Νάουσας

Γράφει ο ερευνητής της Παράδοσης Χρήστος Ζάλιος

Την Κυριακή 30/12/2012 μετά από 60 χρόνια, με μεγάλο ενθουσιασμό αναβίωσαν και πάλι τα Ρουγκάτσια στα Λευκάδια της Νάουσας, από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Λευκαδίων «Αγία Παρασκευή».


Η τελευταία φορά που τα Λευκάδια είχαν βγάλει Ρουγκάτσια με σκοπό να συγκεντρώσουν χρήματα για την αποπεράτωση του Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής, ήταν το 1953.

Ο πολιτιστικός σύλλογος των Λευκαδίων αναβίωσε το έθιμο έχοντας δύο στόχους

α) να συγκεντρώσει χρήματα για να βοηθήσει οικονομικά το σχολείο του χωριού και β) να φέρει τους κατοίκους και πάλι κοντά στις παραδόσεις μας, αναβιώνοντας ένα από τα παλαιότερα και ομορφότερα ελληνικά έθιμα της Μακεδονίας. Είναι βέβαιο ότι και οι δύο στόχοι επιτεύχθηκαν απόλυτα. Όλοι οι κάτοικοι του χωριού υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό τα παλικάρια τους που με την παραδοσιακή ντόπια φουστανέλα και τα ξύλινα σπαθιά χόρεψαν τους παραδοσιακούς χορούς των χωριών της περιοχής μας.

Το έθιμο ξεκίνησε όπως και παλιά από την εκκλησία του χωριού όπου οι Ρουγκατσιάρηδες πήραν την ευλογία του Ιερέα για ευόδωση των στόχων και της αποστολής τους. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας, στο προαύλιο της εκκλησίας παρουσία όλου του κόσμου χόρεψαν τον χαρακτηριστικό προσκυνητό χορό, τον ντόπιο Νιζάμικο (Νιζάμσκι), τη Γκάϊντα, τη Μάρενα, το Πατρούνινο και άλλους χορούς.

Στη συνέχεια με πατινάδα επισκέφτηκαν όλα τα σπίτια του χωριού, όπου οι Καπετάνιοι που είχαν οριστεί στο μπουλούκι σταύρωναν τρεις φορές με τα σπαθιά τους την είσοδο για αποτροπή κάθε κακού, ευχόμενοι χρόνια πολλά, υγεία και ευτυχία στους σπιτικούς.

Ο ενθουσιασμός των κατοίκων ήταν αφάνταστος. Όλοι άνοιγαν τα σπίτια τους για να υποδεχθούν με συγκίνηση τους Ρουγκατσιάρηδες. Πολλών γερόντων τα μάτια δάκρυσαν από συγκίνηση καθώς έρχονταν στη μνήμη τους παλιές θύμησες από βιώματα της νεανικής τους ηλικίας.

Το συγκινητικό είναι ότι το έθιμο δεν αναβίωσε μόνο στις καρδιές των ντόπιων κατοίκων αλλά και των Ποντίων οι γεροντότεροι των οποίων είχαν ανάλογες αναμνήσεις από τα δικά τους έθιμα, όπως οι Μωμόγεροι και οι Καρακοτζάδες. Άλλωστε όπως το 1953 έτσι και φέτος, η ομάδα των Ρουγκατσιάρηδων αποτελούνταν από ντόπιους και Πόντιους χορευτές.

Οι νοικοκυρές έβγαιναν στο δρόμο για να κεράσουν τους χορευτές και όσους τους συνόδευαν ενώ σε πολλά σπίτια έβγαλαν στην αυλή τραπέζια με μεζέδες και κρασί και χόρεψαν οι σπιτικοί μαζί με τους Ρουγκατσιάρηδες.

Οι χορευτές του δρώμενου, αφού γύρισαν σχεδόν όλα τα σπίτια του χωριού, κατέληξαν γύρω στις 16.00 το απόγευμα στην κεντρική πλατεία όπου και έληξε το δρώμενο με τις ευχές του προέδρου, των χορευτών και του κόσμου που παρευρίσκονταν.

Η συγκίνηση και ο ενθουσιασμός μου για την όλη εκδήλωση δεν περιγράφονται ! Πριν από δέκα περίπου χρόνια είχα γράψει στη Φωνή Ναούσης για το ξεχασμένο έθιμο «Ρουγκάτσια» στα Λευκάδια. Δημοσίευσα τότε μια φωτογραφία του 1953 καθώς και πληροφορίες από την τελευταία φορά που τα Λευκάδια είχαν βγει για Ρουγκάτσια και είχα εκφράσει την ευχή να μπορέσει το χωριό να αναβιώσει το έθιμο όπως γίνεται και στα χωριά του Ρουμλουκιού. Τα Ρουγκάτσια άλλωστε είναι παλαιότατο ελληνικό έθιμο όλης της Μακεδονίας.

Σήμερα νιώθω πανευτυχής όπως και όλοι όσοι συνέβαλαν στο να αναβιώσουμε με απόλυτη επιτυχία το πανέμορφο αυτό χορευτικό δρώμενο της περιοχής μας.

Πρωτοστάτες σ’ αυτήν την προσπάθεια είναι ο πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου «Αγία Παρασκευή» κ. Νίκος Δημητρούσης, όλα τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου και φυσικά οι υπέροχοι χορευτές του συλλόγου που αναγράφονται παρακάτω.

Η απόλυτη όμως επιτυχία της αναβίωσης του εθίμου οφείλεται στο ότι όλοι οι κάτοικοι του χωριού άνοιξαν τις πόρτες των σπιτιών τους και αγκάλιασαν με αγάπη τους νέους Ρουγκατσιάρηδες.

Μετά την επιτυχία της αναβίωσης του χορευτικού δρώμενου «Ρουγκάτσια» στα Λευκάδια θα ήμουν πανευτυχής να το δω να ζωντανεύει και στα άλλα χωριά της περιοχής μας. Είναι βέβαιο ότι όλα τα χωριά μας παλιά έβγαζαν Ρουγκάτσια. Κάνω έκκληση σε όλους τους πολιτιστικούς συλλόγους των χωριών μας να αναβιώσουν το θαυμάσιο αυτό μακεδονικό έθιμο που θα δώσει χαρά και συγκίνηση όχι μόνο στους συμμετέχοντες αλλά και σε όλους τους κατοίκους του χωριού τους!

Τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του «Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Λευκαδίων Αγία Παρασκευή» :

Νίκος Δημητρούσης (Πρόεδρος), Γρηγόρης Δρενοβιάδης (Αντιπρόεδρος), Αντώνης Κ. Δρενοβιάδης (Ταμίας), Αντώνης Χ. Φουδούλης, Χρήστος Δ. Δημητρούσης, Καίτη Αμανατίδου, Κώστας Υφαντίδης.

Χοροδιδάσκαλος : Παντελής Πασχαλίδης

Λαογραφική επιμέλεια : Χρήστος Ζάλιος

Οι χορευτές που συμμετείχαν : Νίκος Δήγκας, Βαγγέλης Ντέντος, Θωμάς Αμανατίδης, Πέτρος Δημητρούσης, Θεόφιλος Ασλανίδης, Μπάμπης Καψάλης (από την Αγκαθιά), Τάσος Καψάλης (από την Αγκαθιά), Στέλιος Αμανατίδης, Αντώνης Δημητρούσης, Δημήτρης Κυριάκου, Χρήστος Δημητρούσης.

Μουσικοί : Βαγγέλης Ψαθάς (ζουρνά), Νίκος Αλιάτσης (ζουρνά), Ψαθάς (νταούλι).

Λίγα λόγια για το έθιμο

Τα Ρουγκάτσια είναι ένα από τα ωραιότερα ελληνικά χορευτικά δρώμενα. Στο χώρο της Μακεδονίας τελούνταν από μια ομάδα φουστανελοφόρων οι οποίοι φέροντας σπαθιά περιφέρονταν στα χωριά του κάμπου κατά την διάρκεια του Δωδεκαήμερου, χορεύοντας με τη συνοδεία ζουρνάδων σε κάθε σπίτι που επισκέπτονταν.

Σκοπός του εθίμου ήταν να συγκεντρωθούν χρήματα και γεννήματα (τα οποία θα πωλούνταν) από κάθε σπίτι που επισκέπτονταν, για την οικοδόμηση ή αποπεράτωση της εκκλησίας ή του σχολείου του χωριού τους. Την απόφαση να βγάλει το χωριό Ρουγκάτσια την έπαιρναν κατά την διάρκεια της Σαρακοστής των Χριστουγέννων οι εκκλησιαστικοί επίτροποι, ο ιερέας του χωριού και οι προύχοντες της Κοινότητας.

Ο σχεδιασμός της περιοδείας μπορεί να γινόταν για ένα για δύο ή και για τρία χρόνια. Για παράδειγμα τα Λευκάδια της Νάουσας όταν έβγαλαν για τελευταία φορά Ρουγκάτσια το 1953, είχαν αποφασίσει περιοδεία τριών χρόνων. Την πρώτη χρονιά επισκέφτηκαν την πόλη της Νάουσας, τη δεύτερη τα χωριά της περιοχής και την τρίτη χρονιά χωριά από την περιοχή Βέροιας και Αλεξάνδρειας.

Όταν αποφάσιζε το χωριό να βγάλει Ρουγκάτσια, διάλεγαν τα παλικάρια που θα συμμετείχαν στο έθιμο και όριζαν ποιοι θα είναι οι καπετάνιοι, δηλαδή οι επικεφαλής του μπουλουκιού. Ένας από τους παλιούς ρουγκατσιάρηδες αναλάμβανε να διδάξει τους τοπικούς χορούς στα νέα παιδιά. Η επιτροπή του χωριού που οργάνωνε τα Ρουγκάτσια ήταν υπεύθυνη να κλείσει τα όργανα (ζυγιά ζουρνάδων) και να βρει κάρο και άλογα για να κουβαλάνε τα γεννήματα που θα συγκέντρωναν οι ρουγκατσιάρηδες από την περιοδεία τους στα χωριά και τις πολιτείες. Όλες οι ετοιμασίες έπρεπε να έχουν τελειώσει πριν τα Χριστούγεννα.

Το µπουλούκι ξεκινούσε την περιοδεία του συνήθως την τρίτη ημέρα των Χριστουγέννων. Το πρωί οι Ρουγκατσιάρηδες συγκεντρώνονταν στην εκκλησία του χωριού. Όταν τελείωνε η λειτουργία, αφού προσκυνούσαν τις εικόνες, έπαιρναν την ευλογία του ιερέα για να επιτελέσουν το έργο τους. Έξω από την εκκλησία, περίμεναν η επιτροπή, τα όργανα και το κάρο με τα άλογα, έτοιμα να ξεκινήσουν. Στο προαύλιο ο συγκεντρωμένος κόσμος παρακολουθεί με συγκίνηση τους ρουγκατσιάρηδες να τρέχουν ο ένας πίσω από τον άλλο τρεις φορές γύρω από την εκκλησία για να έχουν καλή τύχη στην περιοδεία τους, να τους δεχθούν όλα τα χωριά και να συγκεντρώσουν αρκετά χρήματα και γεννήματα.

Το μπουλούκι ξεκινούσε με τους καπετάνιους να προπορεύονται, πίσω τους την εκκλησιαστική επιτροπή και τους Ρουγκατσιάρηδες και στο τέλος τα άλογα με το κάρο για τα γεννήματα.

Όταν έφταναν σε κάποιο από τα χωριά της περιοδείας τους, ζητούσαν άδεια για να μπουν και να χορέψουν στο χωριό. Εάν τους δινόταν η άδεια, ξεκινούσαν από το κέντρο του χωριού και επισκέπτονταν ένα-ένα όλα τα σπίτια. Στην αυλή κάθε σπιτιού τους περίμεναν όλοι οι σπιτικοί έχοντας βγάλει ανάλογα με την οικονομική τους δυνατότητα μια ποσότητα σιτάρι ή καλαμπόκι, προσφορά στα Ρουγκάτσια.

Ένας από τους καπετάνιους σταύρωνε µε το σπαθί του το γέννημα και στη συνέχεια την πόρτα του σπιτιού. Τα όργανα άρχιζαν να παίζουν και οι Ρουγκατσιάρηες ξεκινούσαν το χορό τους. Μετά το χορό ακολουθούσαν τα κεράσματα από τη σπιτονοικοκυρά με τις απαραίτητες ευχές για υγεία και καλή χρονιά.

Αφού επισκέπτονταν με τον ίδιο τρόπο όλα τα σπίτια, το μπουλούκι έπαιρνε το δρόμο για το επόμενο χωριό. Εάν τους νύχτωνε, τότε διανυκτέρευαν σε ένα από τα χωριά που τους δέχτηκε φιλοξενούμενοι σε σπίτια πάντα δύο μαζί, για να μη ματιαστούν. Η περιοδεία των Ρουγκατσιάρηδων κρατούσε συχνά μέχρι την παραμονή των Φώτων, οπότε και επέστρεφαν στο χωριό τους.

Αφού γινόταν η καταγραφή των χρημάτων και των γεννημάτων που συγκεντρώθηκαν, παραδίδονταν στην εκκλησιαστική ή την σχολική επιτροπή που ήταν υπεύθυνη για την ολοκλήρωση του έργου που είχαν αναλάβει. Για να τιμηθεί ο κόπος και η επίπονη προσπάθεια των Ρουγκατσιάρηδων, συνήθως οργανωνόταν γλέντι με τη συμμετοχή όλου του χωριού.