Η σπάνια διέλευση της Αφροδίτης μπροστά από τον Ήλιο

Ένα σπάνιο αστρονομικό φαινόμενο, η λεγόμενη «διάβαση» (transit) της Αφροδίτης μπροστά από τον Ήλιο, θα λάβει χώρα σήμερα και θα είναι ορατό από τη Γη μόνο με αστρονομικά τηλεσκόπια. Η προηγούμενη διάβαση της Αφροδίτης μπροστά από τον Ήλιο παρατηρήθηκε στις 8 Ιουνίου 2004, αλλά η επόμενη αναμένεται στις 11 Δεκεμβρίου 2117. Η διάβαση της Αφροδίτης -και κάθε άλλου πλανήτη- γίνεται ορατή, όταν ο πλανήτης διέρχεται ακριβώς μεταξύ του Ήλιου και της Γης. 

Μέρα με τη μέρα, η απόσταση της Αφροδίτης από τον Ήλιο συνεχώς μικραίνει και την Τετάρτη 6 Ιουνίου ο γειτονικός μας πλανήτης θα διακρίνεται σαν μία μικρή στρογγυλή σκοτεινή κηλίδα που επί περίπου 6,5 ώρες θα διασχίζει τον φωτεινό δίσκο του Ήλιου και θα είναι ορατή περίπου από τα τρίτα τέταρτα της υδρογείου. Η διάβαση είναι ένα παρόμοιο φαινόμενο με την έκλειψη του Ήλιου από τη Σελήνη, όμως αντίθετα με τη Σελήνη που μπορεί να καλύψει όλο το δίσκο του Ήλιου, η Αφροδίτη, μολονότι είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη από το φεγγάρι, επειδή βρίσκεται πολύ πιο μακριά από τη Γη, μόλις που θα διακρίνεται σαν μια μικρή κουκίδα να διασχίζει πολύ αργά τον ηλιακό δίσκο και να καταλαμβάνει περίπου το 1/32 της διαμέτρου του.

Το φαινόμενο θα είναι ορατό από την Αλάσκα, το Βόρειο Καναδά, το Δυτικό Ειρηνικό, τη Βόρεια Ασία, την 'Απω Ανατολή, την Ανατολική και Κεντρική Αυστραλία. Στο μεγαλύτερο τμήμα της άτυχης Ευρώπης ο Ήλιος θα ανατείλει στις 6 Ιουνίου, μετά την ολοκλήρωση της διάβασης, ενώ η Ελλάδα θα προλάβει να δει ένα μέρος του.

Σύμφωνα με τους αστρονόμους, η χώρα μας δεν βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση για την παρατήρηση του φαινομένου, καθώς αυτό θα αρχίσει κατά τη διάρκεια της νύχτας της Τρίτης 5 Ιουνίου, οπότε δεν θα είναι εφικτή η παρατήρηση της εισόδου της Αφροδίτης στον ηλιακό δίσκο. Η έναρξή της διάβασης θα γίνει στις 01.05 ώρα Ελλάδος της 6ης Ιουνίου και η ολοκλήρωσή της στις 07.52 ώρα Ελλάδος.

Έτσι, η ανατολή του ήλιου την Τετάρτη 6 Ιουνίου στην Ελλάδα, στις 6:07 το πρωί, θα βρει το φαινόμενο μετά τα μέσα της διάβασης και, κατά συνέπεια, οι έλληνες παρατηρητές θα μπορέσουν να παρατηρήσουν μόνο ένα τμήμα από τη διάβαση της Αφροδίτης και αυτό σε σχετικά χαμηλό ύψος. Το φαινόμενο θα τελειώσει με την έξοδο της Αφροδίτης από τον ηλιακό δίσκο περίπου στις 8 παρά 5 το πρωί ώρα Ελλάδος, με τον ήλιο σε ύψος μικρότερο των 20 μοιρών από τον ορίζοντα.

Οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή διότι, όπως και με τις εκλείψεις, η παρατήρηση της διάβασης δεν μπορεί να γίνει με γυμνά μάτια, αλλά μόνο με ειδικά φίλτρα σε τηλεσκόπια. Η παρατήρηση του ήλιου χωρίς ειδικά φίλτρα, ακόμα και στην ανατολή, όταν αυτός είναι χαμηλά, είναι επικίνδυνη και υπάρχει σοβαρός κίνδυνος τύφλωσης.

Η πρώτη παρατήρηση διάβασης της Αφροδίτης έγινε το 1639 και από τότε έχουν συμβεί μόνο άλλες πέντε διαβάσεις (1761, 1769, 1874, 1882 και 2004). Κάθε διάβαση της Αφροδίτης εξάπτει το διεθνές ενδιαφέρον των επιστημόνων, καθώς κατά καιρούς τους έχει δώσει την ευκαιρία να κάνουν διάφορες μετρήσεις (της απόστασης Γης-Αφροδίτης, της απόσταση Γης-Ήλιου κ.α.) και να εκτιμήσουν το μέγεθος του ηλιακού μας συστήματος.

Σήμερα, αστρονομικά φαινόμενα όπως η διάβαση της Αφροδίτης αποτελούν θαυμάσια ευκαιρία για την ανάπτυξη καλύτερων μεθόδων ανίχνευσης εξωπλανητών με την ίδια τεχνική. Κάθε φορά που ένας πλανήτης διέρχεται μπροστά από το άστρο του, αποκόπτει ένα μικρό ποσοστό της ακτινοβολίας που αυτό εκπέμπει (δηλαδή της φαινομενικής λαμπρότητάς του) και με αυτό τον τρόπο προδίδεται έμμεσα η παρουσία του εξωπλανήτη. Πολλοί εξωπλανήτες έχουν ανακαλυφθεί -πχ.από το διαστημικό τηλεσκόπιο «Κέπλερ»- με αυτή ακριβώς την μέθοδο.

Η μελέτη των διαβάσεων μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αναζήτηση εκείνων των εξωπλανητών που ίσως φιλοξενούν ζωή. Εάν π.χ. ο εξωπλανήτης διαθέτει ατμόσφαιρα, τότε ένα μικρό μέρος της ακτινοβολίας που εκπέμπει το μητρικό άστρο του, θα διέρχεται μέσα από αυτή, μεταφέροντας μέχρι τη Γη πολύτιμα στοιχεία για την τυχόν ύπαρξη νερού, μεθανίου και άλλων χημικών στοιχείων. Η διάβαση της Αφροδίτης θα δώσει την ευκαιρία στους αστρονόμους να δοκιμάσουν τις τεχνικές αυτές.

Οι διαβάσεις της Αφροδίτης εμφανίζονται σε «ζεύγη» που χωρίζονται μεταξύ τους κατά οκτώ χρόνια, αλλά επαναλαμβάνονται κάθε 121,5 και στη συνέχεια κάθε 105,5 χρόνια. Έτσι, το επόμενο «ζεύγος» διαβάσεων δεν θα παρατηρηθεί ξανά πριν από τον Δεκέμβριο του 2117 και του 2125 αντίστοιχα.

Οι αστρονόμοι της. . . πολυθρόνας μπορούν να δουν μιας συλλογή φωτογραφικού υλικού της NASA για το φαινόμενο στον ιστότοπο http://venustransit.nasa.gov/transitofvenus/.