Σαν Σήμερα: 16 Ιανουαρίου (1547: Ο Ιβάν ο Τρομερός ανακηρύσσεται Τσάρος της Ρωσίας)

16 Ιανουαρίου…

Σαν σήμερα…. (αφιέρωμα)

1547: Ο Ιβάν ο Τρομερός ανακηρύσσεται Τσάρος της Ρωσίας.

Ο Ιβάν (Ιωάννης) Δ' της Ρωσίας, γνωστότερος με το προσωνύμιο Τρομερός, υπήρξε ο πρώτος τσάρος του Βασιλείου της Ρωσίας. Γεννήθηκε στις 25 Αυγούστου 1530 στη Μόσχα, γιος του ρουρικίδα Μεγάλου Δούκα της Μοσχοβίας Βασιλείου Γ' και της Έλενας Γκλίνσκαγια. Μέσω του πατέρα του ήταν δισέγγονος του Θωμά Παλαιολόγου, Δεσπότη του Μυστρά και αδελφού του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου. 

Η βασιλεία του Ιβάν ξεκινά τυπικά με το θάνατο του πατέρα του το 1533. Λόγω της ηλικίας του τίθεται υπό την επιτροπεία της μητέρας του (απεβ. 1538) και αργότερα των βογιαρικών οικογενειών Σούϊσκι και Μπιέλσκι. Η περίοδος της βογιαρικής επιτροπείας είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Όντας θύμα διαρκούς κακομεταχείρισης και υποτίμησης από τους επιτρόπους του, ο Ιβάν γίνεται βίαιος και επιθετικός. Τελικά θα φορέσει το στέμμα στα δεκαέξι του, την 16η Ιανουαρίου 1547. Είναι ο πρώτος ηγεμόνας που ενθρονίζεται ως Τσάρος και Κυβερνήτης πασών των Ρωσιών. Πρωταρχικός στόχος του νεαρού Ιβάν είναι να ισχυροποιήσει την τσαρική εξουσία σε μια κοινωνία όπου η κεντρική διοίκηση και ο συγκεντρωτισμός αποτελούν άγνωστες έννοιες, αφού έχουν περάσει πέντε αιώνες από την κατάρρευση του Κράτους των Ρως, κατά τους οποίους οι ρώσοι ήταν διασπασμένοι σε μικρά αυτοδιοικούμενα κρατίδια.

Η απόπειρα επέκτασης στη Βαλτική είναι η πρώτη αποτυχία του Ιβάν. Αν και αρχικά σημειώνει νίκες. Την ίδια χρονιά πεθαίνει η βασίλισσα Αναστασία και ο Ιβάν υποψιάζεται ότι κάποιοι βογιάροι τη δηλητηρίασαν. Μετά από αυτά τα γεγονότα ο τσάρος αλλάζει πρόσωπο, με άμεσες επιπτώσεις στην πορεία του ρωσικού βασιλείου - άλλοι μιλούν για αλλαγή τακτικής και άλλοι για εκδήλωση βαρύτατης σχιζοφρένειας. Το 1565 ο Ιβάν  δημιουργεί ένα νομοθετικό σώμα - ανδρείκελο, την Εξαίρεση. Υπό την άμεση και απόλυτη δικαιοδοσία του νέου οργάνου τίθεται το 1/3 της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των μεγαλύτερων και πιο πλούσιων πόλεων, ενώ η ισχύς της Συνόδου των επαρχιών περιορίζεται στα υπόλοιπα και φτωχότερα 2/3. Οι βογιάροι, οι οποίοι είναι στο στόχαστρο από το 1560, προσπαθούν να μπλοκάρουν τη μεταρρύθμιση στη Σύνοδο των επαρχιών και ο Ιβάν απαντά με μαζικές εκκαθαρίσεις. Για επτά χρόνια τα εντεταλμένα ένοπλα όργανα της Εξαίρεσης, θα βυθίσουν τη χώρα στο χάος και το αίμα. Κάθε ύποπτος για εναντίωση στον Ιβάν βασανίζεται και εκτελείται με συνοπτικές διαδικασίες.

Με τις μαζικές εκκαθαρίσεις ο Ιβάν καταφέρνει να δημιουργήσει μια νέα και υπάκουη ολιγαρχία, η οποία συμπεριλαμβάνει μεν κάποιες οικογένειες της παλαιάς ολιγαρχίας που τον στηρίζουν, αλλά κυρίως αποτελείται από άνδρες που λαμβάνουν τον τίτλο του βογιάρου κατ' απονομήν, χάρη στην πίστη τους στο θρόνο. Σχετικά με το θάνατο του Ιβάν (28 Μαρτίου 1584) έχουν ειπωθεί πολλά. Κατά την επίσημη εκδοχή, πέθανε από παθολογικά αίτια παίζοντας σκάκι με το βογιάρο σύμβουλό του Μπογκντάν Μπιέλσκι. Όταν όμως ανοίχθηκε ο τάφος του τη δεκαετία του 1960 για εργασίες συντήρησης, οι επιστήμονες βρήκαν στα οστά του υψηλές συγκεντρώσεις ψευδαργύρου. Αυτό έδωσε βάση σε δύο άλλα σενάρια είτε ότι ο τσάρος δηλητηριάσθηκε ή στραγγαλίσθηκε από τους αυλικούς του είτε ότι έλαβε κατά λάθος υπερβολική δόση ψευδαργύρου, στα πλαίσια θεραπείας κατά της σύφιλης.

Άλλα γεγονότα που συνέβησαν σαν σήμερα…

1820: Ο Ιωάννης Καποδίστριας αρνιέται την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας πιστεύοντας ότι θα βοηθούσε καλύτερα από τη θέση του υπουργού εξωτερικών της Ρωσίας.