Από τη μετάβαση στην υπέρβαση - Μόνη διέξοδος η εθνική ανασυγκρότηση

Του Καθηγητή Πανεπιστημίου Πειραιώς – Ευρωβουλευτή 

Γιώργου Παπαστάμκου

 Η προδήλως οξεία ελληνική κρίση πανθομολογουμένως δεν είναι μόνο οικονομική και δημοσιονομική. Είναι πρωτίστως δομική, λειτουργική και συνεπώς πολιτική. Οι υφιστάμενες διοικητικές δομές και λειτουργίες οφείλουν να (επανα)συγκροτηθούν και να (επαν)οριοθετηθούν αντιστοίχως επί τη βάσει των αναγκών ενός σύγχρονου εσωτερικού πλαισίου, λαμβανομένων υπ’ όψιν των αλλαγών που έχουν επέλθει στο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον. 

Η προσχώρηση της Ελλάδος στην Ευρωζώνη την κατέταξε στον πρώτο ομόκεντρο κύκλο της διαβαθμισμένης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η κορυφαία αυτή πράξη έφερε μαζί της δικαιώματα και υποχρεώσεις. Ευκαιρίες και κινδύνους. Έφερε μαζί της και το βάρος προσαρμογής λόγω της μετάβασης από την εθνική στη μεταεθνική (νομισματική) εξουσία. Το βάρος της προσαρμογής δεν βρέθηκε, δυστυχώς, στο επίκεντρο μίας εθνικής μεταρρυθμιστικής ατζέντας. Αντ’ αυτού υπήρξε διατήρηση των στρεβλώσεων, που είχαν συσσωρευθεί, ελάχιστες συγκρούσεις με αμυντικογενή συμφέροντα, καμία αποδόμηση των διευθυνουσών ολιγαρχιών.
Η ελληνική κρίση είναι σε μεγάλο βαθμό κρίση ελλειπτικού εξευρωπαϊσμού. Το πλέον εμφατικό σημείο ελλειπτικού (εξ) ευρωπαϊσμού συνιστά για τη χώρα μας η μη συνειδητοποίηση εκ μέρους του ελληνικού συστήματος  διακυβέρνησης των υποχρεώσεων, που το ίδιο ανέλαβε, συνομολογώντας την αυτοδέσμευσή του από την ευρωπαϊκή ζώνη δημοσιονομικής σταθερότητας.
Ως προς το δημοσιονομικό πρόβλημα της Ελλάδος, αυτό δεν επιλύεται ούτε άμεσα ούτε εύκολα. Απαιτείται μακροχρόνια προσπάθεια συνοδευόμενη από συνέπεια και συνέχεια. Πρώτιστο ζητούμενο είναι η έξοδος από την κρίση της πολιτικής αξιοπιστίας. Αυτή θα υποβοηθηθεί από την αποτελεσματική εφαρμογή των μέτρων εξόδου από την δημοσιονομική κρίση και την καταπολέμηση των διαθρωτικών της αιτίων, αλλά και από τη χάραξη μιας αναπτυξιακής πολιτικής με σαφείς στρατηγικές κατευθύνσεις και αλληλουχία στόχων και μέσων.
Επειδή επ' εσχάτων έχουν ήδη  επισημανθεί από πολλούς οι δυσλειτουργίες του πολιτικού και οικονομικού συστήματος εκθέτω ορισμένα γενικότερα και ειδικότερα σημεία της αναζητούμενης κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ανασυγκρότησης.
Συνταγματική αναθεώρηση. Έχει γίνει πλέον πασιφανές ότι το ισχύον σύνταγμα –  ως θεμελιώδης νόμος – είναι ελλιπές. Η συνταγματική κατοχύρωση του "φρένου του δημοσιονομικού ελλείμματος" και δι' αυτού του "φρένου χρέους" είναι περισσότερο από επιτακτική. Εν προκειμένω υπογραμμίζεται ότι υπέρβαση δαπανών με σημείο αναφοράς τον σαφή πλεονασματικό προϋπολογισμό πρέπει άνευ άλλου τινός να οδηγεί στην έκπτωση των καθ' ύλην αρμοδίων αξιωματούχων και να δημιουργεί τις προϋποθέσεις έγερσης προσωπικής τους ποινικής και αστικής ευθύνης.
Κωδικοποίηση της νομοθεσίας. Δεν νοείται ανασυγκρότηση ή επανίδρυση του κράτους άνευ κωδικοποιημένης νομοθεσίας. Σήμερα ο κυκεώνας της ελληνικής νομοθεσίας παρεμποδίζει τις επενδύσεις, αποφάσεις υποδομών, αλλά ακόμη και αυτήν την απονομή της δικαιοσύνης. Ειρήσθω εν παρόδω ότι η ελληνική νομοθεσία, σύμφωνα με τον «κώδικα νομοθεσίας», αποτελείται από 110 τόμους των 1500 σελίδων, περιέχων τους νόμους και μόνο τους τίτλους των  Προεδρικών Διαταγμάτων  και των υπουργικών αποφάσεων. Ένα σύγχρονο ευνομούμενο κράτος ορίζεται και από την σαφήνεια και πληθώρα ή μη της ισχυούσης νομοθεσίας. Η συνεχής τροποποίηση της ελληνικής νομοθεσίας αν μη τι άλλο δεν παρέχει την απαιτούμενη ασφάλεια δικαίου, προσθέτει διοικητικό άχθος και επιβαρύνει αναιτίως τα ιδιωτικά οικονομικά υποκείμενα. Κραυγαλέα περίπτωση είναι η συνεχής τροποποίηση της φορολογικής νομοθεσίας, η οποία δυσχεραίνει και καθιστά αναποτελεσματικούς τους ελεγκτικούς μηχανισμούς.
Στρατηγικός δομικός (οργανωτικός) και λειτουργικός επανασχεδιασμός της δημόσιας διοίκησης. Λόγω της μεταβολής των σχέσεων πολίτη κράτους και δημόσιας διοίκησης – διοίκησης ο επανασχεδιασμός οφείλει να εκκινήσει από την επεξεργασία και σύνταξη νέων οργανισμών λειτουργίας τόσο σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης όσο και σε επίπεδο περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης. Αυτή η σύνταξη  καλείται να αντανακλά την εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας, της (ανα)κατανομής δηλαδή των αρμοδιοτήτων επί τη βάσει της αρχής του βέλτιστου (αποτελεσματικότερου) επιπέδου δράσης. Πάντως, ενώπιον των πολιτών η διοίκηση οφείλει να εμφανίζεται υπεύθυνη, φιλική προς τον πολίτη, ανεξάρτητη, ενιαία και αποτελεσματική.
Το πώς λειτουργούσε και πώς λειτουργεί και ποίοι εισέρχονται και προΐστανται και διευθύνουν σήμερα τη δημόσια διοίκηση εγείρει ευρεία συζήτηση. Εδώ θα ήθελα να τονίσω ότι βασικές αρχές  είναι: τόση δημόσια διοίκηση, όση απαιτείται για την εύρυθμη και απρόσκοπτη λειτουργία του ελληνικού κράτους, απαλλαγή της από τον κομματικό εναγκαλισμό, αξιοκρατική πρόσληψη και ανάδειξη του στελεχιακού δυναμικού, κατάργηση οικονομικοκοινωνικών προνομίων και  τόση αποζημίωση όσες οι οικονομικές δυνατότητες του κράτους. 
Μηδενική ανοχή έναντι της φοροδιαφυγής. Το ελληνικό κράτος αδυνατεί να ελέγξει αποτελεσματικά την φοροδιαφυγή. Η αδυναμία αυτή βρίσκει διέξοδο, ως εκ τούτου, ολοένα και πρόσθετων φορολογικών μέτρων οριζόντιας εφαρμογής. Η αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης επ' αυτού  οδηγεί στο γεγονός ότι υποκείμενα των δημοσιονομικών μέτρων είναι αδιακρίτως σχεδόν όλοι οι πολίτες,  κατά παράβαση της έννοιας της δικαιοσύνης και της αρχής της φοροδοτικής ικανότητας.
Υιοθέτηση εθνικών πολυετών δημοσιονομικών προοπτικών 2014-2020 σε σχέση συναλληλίας με τις ευρωπαϊκές δημοσιονομικές της επόμενης πολυετούς προγραμματικής περιόδου. Ο ενιαύσιος χαρακτήρας του προϋπολογισμού δεν καταργείται, αλλά θα πρέπει να υπακούει στις δεσμευτικές κατευθυντήριες γραμμές των πολυετών δημοσιονομικών προοπτικών. Πρόβλημα αποτελεί η χαμηλή απορροφητικότητα των ευρωπαϊκών πόρων της τρέχουσας δημοσιονομικής περιόδου.
Ο αυστηρός κοινοβουλευτικός έλεγχος και απολογισμός για υπερβάσεις του κατατεθειμένου και ψηφισμένου προϋπολογισμού οφείλει να γίνει  κοινοβουλευτική πρακτική, ου μην αλλά και θεσμός.
Περιστολή των δημοσίων δαπανών – Αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων. Ούτε ένα ευρώ δημόσιας δράσης χωρίς μελέτη αντικτύπου. Ούτε ένα ευρώ άνευ προφανούς προστιθεμένης αξίας. Δημόσιος έλεγχος και απολογισμός κάθε δαπάνης από το Κοινοβούλιο και από τους ελεγκτικούς μηχανισμούς του κράτους. Η Ελλάς οφείλει στην τρέχουσα  συγκυρία να αξιοποιήσει ορθολογικά όλα τα υφιστάμενα εργαλεία της ΕΕ για την περιφερειακή ανάπτυξη.

Οικονομική ανάπτυξη. Παρά την ελάφρυνση του χρέους, το πρόβλημα χρέους της Ελλάδος μακροπρόθεσμα είναι δυσβάστακτο. Οι δραστικές περικοπές για εκατομμύρια πολίτες επ' εσχάτων μέσω του λεγομένου "πολυνομοσχεδίου λιτότητας" εμφανίζονται να μην αρκούν, αλλά βυθίζουν τη χώρα στην ανασφάλεια, στην ανεργία, στην στέρηση αναπτυξιακών κεφαλαίων, αφού η ακολουθούμενη πολιτική στραγγίζει την αγορά  και απομακρύνει τον πολίτη από την αποταμίευση, της οποίας την σημαντικότητα για την οικονομική ανάπτυξη ολίγοι τονίζουν σήμερα. Ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό οικονομικό κράτος δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς μία αποδοτική μεσαία τάξη. Η συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, η οποία αποτελεί ουσιώδη συνιστώσα της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, μπορεί να οδηγήσει σε εντροπία το οικονομικό και κατ' επέκταση το πολιτικό σύστημα.. Ένας τέτοιος κίνδυνος διαγράφεται σήμερα για την Ελλάδα.
 Η Ελλάς χρειάζεται ένα συνολικό προγραμματικό σχέδιο αναπτυξιακής φυγής προς τα εμπρός με ρηξικέλευθες τομές θεσμικού, οργανωτικού και διαρθρωτικού χαρακτήρα. Χρειάζεται ένα φιλόδοξο, ρεαλιστικό και δημοκρατικό  σχέδιο ανασυγκρότησης της χώρας - χωρίς αμφιταλαντεύσεις- στηριζόμενο στη μέγιστη δυνατή συμφωνία των κοινωνικών και  οικονομικών εταίρων, αλλά κυριάρχως  σε μία περισσότερο διορατική και ηγετική πολιτική κατεύθυνση, η οποία έλειψε και εξακολουθεί να λείπει από το ελληνικό σύστημα διακυβέρνησης.