"Στα βήματα του Εβλιγιά Τσελεμπί": Έκθεση στο Γενί Τζαμί της Θεσσαλονίκης

Ταξιδευτής, αφηγητής ιστοριών, άνθρωπος των γραμμάτων, μουσουλμάνος, στρατιώτης, μουσικός και πολίτης του κόσμου. Και αν όλα τα παραπάνω δεν ακούγονται εντυπωσιακά στις μέρες μας, σημειώστε ότι ο Τσελεμπί γεννήθηκε το 1611 και ήταν ένα όνειρο σε ηλικία 21 ετών που τον οδήγησε σε μια περιήγηση ανά τον κόσμο. Τα βήματα αυτού του περιηγητή θα έχουν την ευκαιρία να ακολουθήσουν ψηφιακά όσοι το θελήσουν, μέσα από την έκθεση με τίτλο «Εβλιγιά Τσελεμπί: το Βιβλίο των Ταξιδιών», που θα εγκαινιαστεί τέλη Δεκεμβρίου στο Γενί Τζαμί της Θεσσαλονίκης.  


Η έκθεση διοργανώνεται από το Βρετανικό Συμβούλιο, στο πλαίσιο του προγράμματος «Our Shared Europe», με στόχο το διάλογο για αμοιβαίο σεβασμό και κατανόηση με τις μουσουλμανικές κοινότητες της Ευρώπης. Για την έκθεση στην Ελλάδα συνεργάστηκαν ο οργανισμός «Maslaha» και η εταιρία ντιζάιν «Effusion», στην οποία συμμετείχαν σημαντικά ιδρύματα και ιδιώτες, όπως η Khalili Art Collection, η Royal Academy of Music, ο κινηματογραφιστής Σούκι Τσαν, ο τουρκικής καταγωγής ποπ σταρ Μερκάν Ντεντέ, καθώς και οι μελετητές της Οθωμανικής Ιστορίας Καρολάιν Φίνκελ, Ντόνα Λάντρι και Γκέραλντ Μακλίν.

Ταξίδια, αστεία και φλιτζάνια
Η ψηφιακής μορφής έκθεση —παρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη στην Αθήνα— ξετυλίγει ένα πραγματικό αλλά και πνευματικό ταξίδι του Τσελεμπί σε διάφορες πόλεις, αλλά και το πώς το Λονδίνο και ο οθωμανικός πολιτισμός επηρέασαν την υπόλοιπη Ευρώπη μέσα από τη μουσική, την ιατρική και τις τέχνες.
Ο κεντρικός ήρωας της έκθεσης, Εβλιγιά Τσελεμπί, ήταν γιος του χρυσοχόου του παλατιού και μιας συγγένισσας του μεγάλου βεζίρη Μελέκ Αχμέτ πασά. Πιστός μουσουλμάνος, μπήκε στην αυλή του Μουράτ Δ′, όταν ήταν έφηβος, επιδεικνύοντας σπάνιο χάρισμα στη μελέτη της ισλαμικής θρησκείας, την αφήγηση ιστοριών και τη μουσική. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του ίδιου, κέρδισε το σουλτάνο με τα αστεία και τα τραγούδια του. Στα 21 του κίνησε να ταξιδέψει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, που τότε εκτεινόταν από τα βάθη της Ανατολίας μέχρι την Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική, και να γράψει το βιβλίο των ταξιδιών με τίτλο «Seyahatname» (Σεγιαχατναμέ). Ακόμη και σήμερα, σε μια προσεκτική ανάγνωση, οι διηγήσεις του αντηχούν την Κωνσταντινούπολη, το Λονδίνο, το Κάιρο, τη Βιέννη, ακόμη και την Αθήνα.
Παράλληλα, η έκθεση αναφέρεται και σε άλλους ταξιδευτές, όπως η Lady Mary Montagu (που έφερε πρώτη την τουρκική πρακτική του εμβολιασμού κατά της ευλογιάς, που θα αποδεικνυόταν επωφελής για το μέλλον της Βρετανίας) και ο Γάλλος περιηγητής Jean de Thevenot (που παρατήρησε ότι στην Κωνσταντινούπολη «δεν υπάρχει άνθρωπος, πλούσιος ή φτωχός, που να μην πίνει τουλάχιστον δύο ή τρία φλιτζάνια τσάι την ημέρα»).

***

Ο Ελβιγιά Τσελεμπί ξεκίνησε τα ταξίδια του από την Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρα της το 1630 ή 1631 και ολοκλήρωσε στην Αίγυπτο, το Σουδάν και την Αιθιοπία. Η περιήγηση του Τσελεμπί στη Μακεδονία περιλαμβάνεται στο όγδοο βιβλίο του, ενώ με το κομμάτι που αφορά το πέρασμα του Τσελεμπί από τη Δυτική και την Κεντρική Μακεδονία έχει ασχοληθεί ο Β. Δημητριάδης στη διδακτορική του διατριβή με τίτλο "Η κεντρική και δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή". Ο Τσελεμπί πέρασε και από την Ημαθία. Στο έργο του περιγράφει το πέρασμά του από τη Νάουσα και τη διαμονή του στη Βέροια παρέχοντάς αρκετά στοιχεία για την πόλη και τις συνήθειες των κατοίκων της, συγκεκριμένη εποχή.
Αναλυτικά η περιγραφή του Τσελεμπί για τη Βέροια και τη Νάουσα υπάρχει στο άρθρο της Αναστασίας Ταναμπάση "Η Βέροια & η Νάουσα κατά τον περιηγητή τού 17ου αι. EVLIYA ÇELEBI" στο αφιέρωμα των "Χρονικών Ιστορίας και Πολιτισμού Ν. Ημαθίας" της Ε.Μ.Ι.Π.Η., σ.σ. 5-6.